Vialikdzień daŭžynioj u miesiac
Biełaruskija kataliki i pratestanty adśviatkujuć Vialikdzień 31 sakavika, pravasłaŭnyja – 5 traŭnia. Čamu tak? Roźnica ž miž hryharyjanskim i julijanskim stylami składaje 13 dzion. I čamu letaś Vialikadni supali?
Pascha — habrejskaje śviata, što adznačałasia ŭ honar zychodu narodu Izrailu z ehipeckaj niavoli. Štohod habrei śviatkujuć Pesach u 14 dzień miesiaca nisana. U toj samy dzień byŭ raśpiaty Chrystos. Ad taho času chryścijanie pačali adznačać svoj Vialikdzień.
Da IV st. jany karystalisia tryma paschalijami: aleksandryjskaj, rymskaj i syryjskaj. Apošniaja supadała z habrejskim miesiacavym kalendarom. Pieršy Nikiejski ŭsialenski sabor (325 h.) zabaraniŭ karystacca syryjskaj paschalijaj, to bok śviatkavać razam z habrejami. Było vyrašana, što Vialikdzień musić abaviazkova prypadać na pieršuju niadzielu paśla pieršaj poŭni, što idzie za viasnovym raŭnadzienstvam. Voś Vialikdzień i śviatkujecca miž 22 sakavika i 25 krasavika. U julijanskim kalendary da hetych dataŭ treba dadać 13 dzion.
Niedakładnaść julijanskaha kalendara pryviała da taho, što ŭ 1582 h. roźnica z astranamičnym kalendarom skłała 10 dzion. Na prapanovu vučonych Luidžy i Antonijo Lilijo rymski papa Hryhor CHIII uvioŭ novy kalandar — hryharyjanski.
24 lutaha 1582 h. Hryhor CHIII vydaŭ bułu “Inter gravissimas” (“Miž najvažniejšych”), u jakoj kazałasia: “Było kłopatam našym uznavić raŭnadzienstva. Ad spradvieku ŭstalavanaha im miesca Nikiejskim saboram jano adyšło na dziesiać dzion. I čatyrnaccatamu Miesiacu viarnuć jahonaje miesca, ad jakoha jon na piać dzion adychodzić, a taksama ŭstalavać praviły, kab i ŭ budučym raŭnadzienstva i čatyrnaccaty Miesiac ź miesca nie zrušaŭsia… A tamu viarnuć viasnovaje raŭnadzienstva, jakoje ajcy Nikiejskaha saboru ŭstalavali na 12-y dzień pierad krasavickimi kalendami (to bok 21 sakavika), my pradpisvajem i zahadvajem z hetaha 1582 hodu”.
Pravasłaŭnyja historyki j teolahi dahetul śćviardžajuć, što julijanski styl samy pravilny. Katalikoŭ i pratestantaŭ jany ličać adstupnikami, bo ichny Vialikdzień supadaje čas ad času ź judejskim. A pravasłaŭnyja ličać heta niedapuščalnym, i pry takim supadzieńni pieranosiać svoj Vialikdzień na druhuju poŭniu. Tak było ŭ 1986 h., 1989 h., i 1994 h.
Cikava, što pry kancy XIX st. Rasieja źbirałasia “viarnucca” u Eŭropu. Aktyŭna abmiarkoŭvałasia pytańnie pra pierachod na hryharyjanski kalandar. Na adnym z pasiadžeńniaŭ kamisii pa reformie kalendara ŭ 1899 h. prafesar Sankt-Pieciarburzskaj duchoŭnaj akademii Bołataŭ zajaviŭ nastupnaje: “Admienu julijanskaha kalendara znachodžu niepažadanaj. Jaho nadzvyčajnaja prostaść ujaŭlaje navukovuju pieramohu pierad astatnimi kalendarami. Miarkuju, što kulturnaja misija Rasiei jość u tym, kab utrymać julijanski kalandar i cieraź jaho palehčyć viartańnie zachodnich narodaŭ ad nikomu nie patrebnaha hryharyjanskaha kalendara da niesapsavanaha julijanskaha stylu”.
U 1918 h. savieckaja Rasieja pierajšła na hryharyjanski styl, ale pravasłaŭnaja carkva ŭparta staić na svaim. Voś biełarusy i buduć adznačać uvaskreseńnie Chrysta ŭ rozny čas. Jak byccam Chrystos uvaskres dvojčy.
Edvard Ludovič
