33 hadziny biaz Čavesa
Ź dziasiatak tysiačaŭ kilametraŭ adździalajuć biełaruskuju apazycyju ad taho, što mahło b stacca scenaram raźvićcia padziejaŭ u Biełarusi. 11 krasavika ŭ Venesuele adbyłasia “buržuazna-demakratyčnaja” revalucyja, jakaja skinuła prezydenta-papulista, Łukašenkavaha adnahodka Uha Čavesa, ale toj, dziakujučy pratestam “vulicy” i padtrymcy viernych jamu vojskaŭ, užo praz dva dni zdoleŭ viarnucca ŭ svajo kresła, kab iznoŭ abvieścić siabie “viernym abaroncam biednaha ludu”.
Chronika vulicy
Zavaryłasia ŭsio z usieahulnaha strajku, pačataha ŭ aŭtorak kiraŭnictvam Sajuzu pradprymalnikaŭ, kaalicyjaj apazycyjnych pravych partyjaŭ, prafsajuzami naftavikoŭ, Asamblejaj NGO. Vajskovym viarcham taksama było nie daspadoby toje, što Čaves vykarystoŭvaje žaŭnieraŭ dla cyvilnych pracaŭ i prapahandy “čavisckaj” revalucyi. U čaćvier 11 krasavika na vulicy venesuelskich haradoŭ vyjšli 600 tys. čałaviek, ź ich 300 tys. u stalicy. Bojki z palicyjaj pačalisia jašče ŭdzień, ale piku jany dasiahnuli pad viečar, kali manifestanty rušyli da prezydenckaha pałacu Miraflores.
Paśla žorstkaha sutyknieńnia z prychilnikami prezydenta nieviadomyja adkryli ahoń pa demanstrantach z dachaŭ, u vyniku čaho 13 čałaviek zahinuli, a sotnia była paranienaja. Čavesa aryštavali, vyvieźli na vajskovuju bazu na vostravie La-Archila. Było abvieščana, što jon vyraksia ŭłady, prasiŭsia na Kubu, ale jaho nie puścili.
Naranicu ŭ krainie znoŭ było spakojna. Na čale časovaha ŭradu staŭ lider pradprymalnikaŭ Venesueły Pedra Karmona. Ale k viečaru ŭ centar Karakasu pačali ściakacca dziasiatki tysiačaŭ žycharoŭ biednych kvartałaŭ (u Venesuele 40% nasielnictva žyvie za miažoj halečy). Čaves — kumir biedniakoŭ, bo jon staŭ pieršym prezydentam krainy, jaki razharnuŭ maštabnuju prahramu budaŭnictva biaspłatnaha žytła. U subotu niekalki sotniaŭ tysiač prychilnikaŭ “narodnaha abaroncy” prarvali kardony putčystaŭ, zachapili prezydencki pałac, telecentar i šerah inšych klučavych budynkaŭ. Znoŭ 9 čałaviek zahinuła, dziasiatki byli paranienyja. Hienerały-putčysty nie rašylisia vyvieści svaje vojski suprać čaściej, viernych Čavesu. Karmona byŭ vymušany skłaści ź siabie paŭnamoctvy.
U niadzielu ŭrańni Čaves uračysta — pad vitalnyja vokličy svaich prychilnikaŭ i hrańnie vajskovaha arkiestru — kročyŭ pa prystupkach Miraflores. Praz paru hadzinaŭ 5 hałoŭnych hienerałaŭ-chuntystaŭ razam z Karmonam byli aryštavanyja. Uha Čaves zaklikaŭ hramadztva da jadnańnia i ŭtvaryŭ Najvyšejšuju ŭradavuju radu, jakaja musić “prakłaści šlach da dyjalohu”. Choć “venesuelski Łukašenka” i paabiacaŭ nie palavać na viadźmarak, u paniadziełak aryšty siarod vajskoŭcaŭ-buntaŭnikoŭ zrabilisia masavymi. U časie ŭračystaha pryniaćcia prysiahi Čaves zajaviŭ, što budzie spraviadlivym da zmoŭščykaŭ, ale nia daść siabie zackavać, jak heta kaliści zrabili z vyzvalicielem Venesueły ad hišpancaŭ Balivaram. Toj, abyłhany i pakinuty, pamior u vyhnańni ŭ 47 hadoŭ. Čavesu sioleta stolki ž.
Kantynent hienerałaŭ
Łacinskuju Ameryku časta ŭsprymajuć jak rehijon, dzie ci nie štodnia adbyvajucca pieravaroty, vykryvajucca zmovy, da ŭłady prychodziać partyzany-kamunisty. U adnoj tolki Balivii za niapoŭnyja 200 hadoŭ putčaŭ dy źviaržeńniaŭ było pad 40. I amal zaŭždy — vajskoŭcy: majory, pałkoŭniki, hienerały, čyrvonyja, karyčnievyja, čornyja. Čamu ŭsia łacinaamerykanskaja historyja zamiašanaja na militaryźmie?
Pieršapryčyna tut u nadzvyčajnym prestyžy vajskovaj słužby ŭ łacinaamerykanskich hramadztvach. Dla karennaha indziejskaha nasielnictva vajskovaja karjera doŭhi čas była adzina mahčymaj. Kult zbroi j mundyru tym słabiejšy, čym mienš naščadkaŭ karennaha nasielnictva žyvie ŭ krainie. U Arhientynie, krainie imihrantaŭ, paśla sychodu ŭ 1982 h. chuntystaŭ, zaplamlenych kryvioju 30 tys. zabitych, vajskovaja karjera stała ličycca za adnu z samych haniebnych, a terminovaja słužba była zamienienaja na prafesijnaje vojska. U Kosta-Ryka, dzie kreoły, naščadki hišpanskich imihrantaŭ, składajuć bolš za 80% nasielnictva, vojska niama zusim — tam švajcarskaja systema abarony. A ŭ Venesuele 80% niasuć u sabie kroŭ abaryhienaŭ.
Vox populi, vox Chavezi
Uha Rafael Čaves Fryjas — Łukašenkaŭ adnahodak, naradziŭsia jon u niezamožnaj siamji 28 lipienia 1954 h. Jahony pradzied Majsanta byŭ kamandziram venesuelskaje partyzanki ŭ 1920-ja i davioŭ da śmierci tahačasnaha kiraŭnika krainy Sypryjana Kastra.
U junactvie Uha maryŭ stać bejsbalistam, ale ŭ prafesijny sport nie pajšoŭ: źjavilisia inšyja plany. U 1975 h. jon skončyŭ Vajskovuju akademiju. U lutym 1989 h. adbyvajecca t.zv. “caracazo” — “karakaski bunt”: narod, niezadavoleny pryniaćciem čarhovaha pakietu žorstkich nealiberalnych reformaŭ, vyjšaŭ na vulicy. Peres zahadaŭ užyć zbroju, i ad ruk achoŭnikaŭ paradku zahinuła bolš za tysiaču čałaviek. 4 lutaha 1992 h. hrupa vajskoŭcaŭ z Čavesam na čale zrabili niaŭdałuju sprobu dziaržaŭnaha pieravarotu, kab kinuć prezydenta Peresa, ale j Peresu praz hod byŭ abvieščany impičment.
Jašče praz hod Čaves byŭ vyzvaleny z turmy. Cikava, što Fidel Kastra — “moj nastaŭnik”, jak zavie jaho venesuelski prezydent, — u svoj čas taksama adsiedzieŭ tolki dva hady z svajho terminu, atrymanaha za šturm kazarmy Mankada. Na sudzie Kastra skončyŭ pramovu ŭ svaju abaronu słovami “Historyja mianie apraŭdaje” i praz šeść hod ździejśniŭ na Kubie revalucyju. Stolki ž hod išoŭ da ŭłady i Čaves, dy nia tym šlacham, što Fidel: u śniežni 1998 h. 56% venesuelcaŭ addali svaje hałasy tamu, chto zdoleŭ padsłuchać niachitry vox populi: hałoŭnym lozunham Čavesa była biaźlitasnaja baraćba suprać sacyjalnaje niaroŭnaści j karupcyi.
Adnym ź pieršych krokaŭ pieramožcy stałasia refarmavańnie Kanstytucyi, jakoje Čaves nazvaŭ viartańniem da časoŭ Symona Balivara. Novy Asnoŭny zakon farmalna pašyryŭ demakratyčnyja svabody: vybarščyki atrymali prava adklikać deputataŭ, byŭ zaćvierdžany adnapałatny parlament, abvieščanaje prava na biaspłatnuju bazavuju adukacyju i medycynskaje absłuhoŭvańnie, deklaravałasia abarona pravoŭ indziejskaha nasielnictva, žančynaŭ i dziaciej. Adnačasova Čaves umacavaŭ svaje pazycyi.
Narodnaja viera ŭ narodnaha prezydenta dy bajkatavańnie vybaraŭ apazycyjaj (hałasavali tolki 47%) pryviali da taho, što ŭ novym parlamencie (Nacyjanalnym schodzie!) 90% kresłaŭ naležała “čavistam”. Heta dazvoliła Čavesu zaćvierdzić siabie na prezydenckaj pasadzie ažno da 2006 h.
Były desantnik uvieś čas atakuje aliharchiju, kaścioł, niačesnyja mas-medyi, abviaściŭ siabie ščyrym prychilnikam antyhlabalisckaha ruchu. Nia tolki ŭ Venesuele, ale j va ŭsioj Łacinskaj Amerycy niama ludziej, jakija b stavilisia da Čavesa abyjakava: na jaho abo molacca, abo nienavidziać, ź jaho śmiajucca, ale jahonymi paradami sprabujuć vypravić pamyłki.
Čaves pasunuŭ śsiviełaha Kastra z pjedestału samaha kalarytnaha łacinaamerykanskaha lidera. Kalaryt padmacoŭvajecca venesuelskimi zapasami “čornaha zołata”. Kraina źjaŭlajecca čaćviertym ŭ śviecie eksparteram nafty. Dziakujučy dyplamatyčnym uvichańniam Čavesa ŭ miežach APEK (Arhanizacyja krainaŭ-eksparteraŭ nafty) ceny na jaje značna ŭźnialisia. (Dla Biełarusi lepš, kab Čaves syšoŭ: patańnieje nafta. Adnak pry hetym, ź inšaha boku, źnizicca pakupnickaja zdolnaść rasiejcaŭ, jakim Biełaruś pradaje bolšuju častku hatovaje pradukcyi.) Razumiejučy kaštoŭnaść naftavaj haliny, prezydent Čaves nacyjanalizavaŭ jaje. Bujnaja buržuazija ŭ adkaz pačała vyvozić z krainy miljardy dalaraŭ.
Amerykanski śled
Adrazu paśla pieravarotu mała chto asprečvaŭ, što ad putču ciahnie ducham CRU. Staroha žorstkaha CRU. Užo nie taho aściarožnaha, u biełych palčatkach, jakim jano stała ŭ časy Klintana. “New York Times” apublikavała materyjał, u jakim Vašynhton pryznaŭ, što ciaham kolkich miesiacaŭ pierad putčam jahonyja vierchavody sustrakalisia z supracoŭnikami administracyi Buša (apošniaja sustreča adbyłasia za 4 dni da pieravarotu).
Venesuelski prezydent rezka krytykavaŭ “razbeščany nealiberalny kapitalizm” i “amerykanski imperyjalizm”. Ale pry hetym palityka Čavesavaha ŭradu nie piarečyć linii kapitalistyčnaha raźvićcia krainy. Režym Čavesa padtrymlivaje bujny kapitał (ale “svoj”), zapluščvajučy vočy na vidavočnyja finansavyja machlarstvy viernych jamu biznesoŭcaŭ.
Pry hetym Čaves lubić ładzić pakazalnyja pracesy nad svaimi paplečnikami.
Čaves šmat čym nie padabajecca Vašynhtonu. Venesueła — nasupierak patrabavańniam Biełaha domu — adnaviła handlovyja znosiny z Kubaj. Čaves naviazaŭ stasunki i z adyjoznymi Muamaram Kadafi i Sadamam Chusejnam, daŭ palityčny prytułak źbiehłamu šefu peruanskich specsłužbaŭ Uładzimieru Mantesynasu, dapamahaŭ kalumbijskim partyzanam z Revalucyjnych uzbrojenych siłaŭ (FARC). Kali ž 11 vieraśnia abrynuŭsia Suśvietny handlovy centar, Čaves zajaviŭ, što amerykancy sami heta zasłužyli, a štataŭskuju intervencyju ŭ Aŭhanistan nazvaŭ terarystyčnaj imperyjalistyčnaj vajnoj.
Nichto da kanca nia viedaje, chvaravityja ambicyi ci ščyraje prastadušša kirujuć hetym karybskim miadźviedziem-bejsbalistam, u šyryni abdymkaŭ jakoha koliś sumieŭsia navat miadźviedzik-dziudaist Pucin. Kaliści Če Hievara skazaŭ: “albo revalucyja sacyjalistyčnaja, albo karykatura na revalucyju”. I heta, badaj, pra Čavesa.
Anatol Prasałovič
Bolš pra Čavesa — u ese Habryjela Harsija Markiesa “Dva tvary Uha Čavesa” ŭ №33 za 2001 h.
