hutarka ŭ redakcyi “NN”
Aleh Panfiłaŭ: “Niama ŭ Rasiei ekanomiki, zatoje adrodžanaja prapahanda”
Aleh Panfiłaŭ, rasiejski pravaabaronca, žyvie i pracuje ŭ Maskvie, baronić pravy rasiejskich žurnalistaŭ, ale sam nie źjaŭlajecca hramadzianinam Rasiei. Panfiłaŭ — persona non-hrata ŭ troch “samych demakratyčnych” krainach śvietu: Uzbekistanie, Turkmenistanie i Kubie. Jon naviedaŭ Miensk dla ŭdziełu ŭ kanferencyi, pryśviečanaj raźvićciu ŚMI ŭ Biełarusi. Z karespandentami “NN” Panfiłaŭ hutaryć pra siońniašniuju sytuacyju z pravami čałavieka ŭ Rasiei.
“NN”: Spadaru Panfiłaŭ, biełarusy ŭjaŭlajuć sabie Rasieju pa jaje televizijnym vobrazie. Nakolki ORTešny vobraz Rasiei adroźnivajecca ad realnaha?
A.P.: Telekanały mnohaje zamoŭčvajuć. U Biełarusi hladziać zbolšaha rasiejskija dziaržaŭnyja telekanały, jakija ŭ apošnija paŭtara hodu starajucca zusim ničoha nie havaryć pra pravy čałavieka, pravy žurnalista, pra stan svabody słova ŭ krainie, nie krytykujuć uładu. Tamu ja dumaju, što vy amal ničoha nia viedajecie pra Rasieju, u jakoj ciapier sytuacyja davoli sumnaja i rezka paharšajecca.
U pieršuju čarhu heta źviazana z prychodam da ŭłady Pucina. Jon čałaviek z svojeasablivym mentalitetam, svojeasablivym minułym. Zvyčajna, kali havorać pra parušeńni pravoŭ žurnalistaŭ, nazyvajuć ličby zabitych i źbitych. Takija vypadki pa-raniejšamu jość, i ŭ Rasiei sytuacyja naŭrad ci źmienicca da lepšaha ŭ najbližejšym časie. Ale nas ciapier chvaluje i inšaje — pavieličeńnie kolkaści kryminalnych spravaŭ suprać žurnalistaŭ. Pry Jelcynie było 5—6, maksymum 8 takich spravaŭ u hod, letaś ich było kala 20.
“NN”: Za što sudziać žurnalistaŭ u Rasiei?
A.P.: Za paklop i źniavahu čynoŭnikaŭ.
“NN”: Heta adbyvajecca ŭ asnoŭnym u rehijonach?
A.P.: Tak. Užo sioleta ŭ studzieni było ŭzbudžana 7 kryminalnych spravaŭ. U tym liku ŭ Kiravie — za publikacyju anekdota pra hubernatara. Jašče dva hady tamu ja nia moh sabie ŭjavić, što ŭ Rasiei heta budzie mahčyma.
“NN”: Jakija pakarańni vynosiać sudy žurnalistam?
A.P.: Ciapier u turmach siadziać dva žurnalisty. Usim viadomaja sprava žurnalista Paśka, jakoha vinavaciać u špijanažy na karyść Japonii, druhi žurnalist — ź Nižniaha Noŭharadu, z hazety “Leninskoje słovo-plus”. Jość jašče adna katehoryja parušeńniaŭ pravoŭ presy, jakaja źjaviłasia mienavita pry Pucinie, — ciapier u Rasiei jaje nazyvajuć “maski-šoŭ”. Heta kali ŭ redakcyi hazetaŭ prychodziać uzbrojenyja ludzi i, vykonvajučy sudovaje ci prakurorskaje rašeńnie, zabirajuć finansavuju dakumentacyju ci abstalavańnie. Maski j aŭtamaty ŭžyvajucca dziela zapałochvańnia — možna było b abyścisia i biaź ich.
Jość takija rehijony, u jakich svaboda słova i pravy čałavieka tatalna abmiežavanyja, naprykład, Kałmykija albo Dahiestan. U Tatarstanie mienš, a ŭ Baškiryi praktyčna niama niezaležnaj presy. A ŭ Piermskaj vobłaści ŭsie hazety niedziaržaŭnyja. Ale heta nia značyć, što jany niezaležnyja ad ułady.
“NN”: Ci možna kazać, što ŭsia prablema Rasiei ŭ Pucinie?
A.P.: Rasieja — kraina caroŭ. Carami byli ŭsie: i Brežnieŭ, i Jelcyn. Ułada prezydenta ŭ Rasiei dastatkova vialikaja. Pucin sam kazaŭ, što jon adkazvaje za ŭsio, što adbyvajecca ŭ krainie. Nu i nia treba zabyvacca, što Pucin — były aficer KDB. Ja dumaju, što jon viedaje pra mnohaje i nia prosta viedaje, ale robić naŭmysna. Dla hetaha jość pryčyny. Pieršaja — adsutnaść ekanamičnaj prahramy ŭ rasiejskaha kiraŭnictva. Niama ŭ Rasiei ekanomiki! Jakaja jana była 5—6 hadoŭ tamu, takaja i zastałasia, u tym samym paŭrazburanym stanie. U Rasiei jašče vielmi mnoha nafty i hazu, i rasiejski biudžet budujecca na hrošach, atrymanych ad ich prodažu. Pucin, jaki kiruje ŭžo bolš za dva hady, musić niejak supakojvać ludziej, tłumačyć im, čamu jany nie žyvuć lepš. Dla hetaha patrebna prapahanda. Jana ŭ Rasiei adradžajecca, tolki pad inšaj nazvaj — “adzinaja infarmacyjnaja prastora”.
“NN”: Pucin rychtujecca da novych prezydenckich vybaraŭ?
A.P.: Jon pačaŭ hetuju padtrychtoŭku adrazu paśla taho, jak zrabiŭsia prezydentam. Toje, što jon robić z presaj, taksama źviazana z vybarami na druhi termin. Znoŭ ža, jamu treba budzie tłumačyć, čamu jon ničoha nie zrabiŭ za svoj pieršy termin. Na niezaležnym telebačańni jamu zadavali b takija pytańni, na jakija jon nia zmoh by adkazać, tamu jano Pucinu nie patrebna.
“NN”: Jaki vaš prahnoz na nastupnyja vybary?
A.P.: Sumny. Usie ŭžo viedajuć, što ŭ nas budzie stary-novy prezydent.
“NN”: Ci budzie zachavany vyhlad demakratyčnych vybaraŭ?
A.P.: U Rasiei havaryć pra zakony nie pryniata.
“NN”: Ci moža ŭ najbližejšym časie źjavicca alternatyva Pucinu?
A.P.: U Pucina jość kankurenty, ale z-za taho, što ŭłada prybrała da ruk telebačańnie, u ich nia budzie šancaŭ na vybarach. Dyj Rasieja — antysemickaja kraina. Asnoŭny kankurent Pucina, Ryhor Jaŭlinski, maje maci-habrejku. Tamu dziaržaŭnaja presa z zadavalnieńniem skarystaje hetuju akaličnaść, ledźvie Jaŭlinski zajavić pra svajo žadańnie balatavacca. Choć nasamreč Pucin — vypadkovy čałaviek. Jon mieŭ absalutna nulavy rejtynh jašče dva hady tamu. Vypadkovy čałaviek, jaki nikoli nia byŭ publičnym palitykam, nia mieŭ nijakaha dośviedu palityčnaj baraćby, nikoli nie kiravaŭ bujnym rehijonam.
“NN”: Jak by vy prakamentavali zajavu dyppradstaŭnictvaŭ zachodnich krain u Maskvie pra rost rasizmu ŭ Rasiei?
A.P.: Adradžeńnie fašyzmu, nacyjanalizmu ŭ Rasiei — vializnaja i zastarełaja prablema. Usia imperskaja palityka Savieckaha Sajuzu, pa vialikim rachunku, była fašysckaj. Kali ŭspomnić 1920—30-ja, kali źniščalisia nacyjanalnyja movy, kali źjaviłasia słova “nacmien”, jakoje lubiŭ vykrystoŭvać tavaryš Stalin… Kali isnavali kvoty dla pastupleńnia ŭ maskoŭskija ŭniversytety dla hetych “nacmienaŭ”. Nacyjanalizm u Rasiei raniej zvaŭsia pa-inšamu, paśla źjaviłasia modnaje słova “skinchiedy”, a nacyjanalizm isnavaŭ zaŭsiody.
“NN”: Ci možna skazać, što rasiejskaja ŭłada jamu sadziejničaje?
A.P.: Absalutna. Jaki prykład padajuć tyja ž maskoŭskija milicyjanty, kali spyniajuć luboha niepadobnaha da rasiejca čałavieka, abšukvajuć jaho, ździekujucca? Znachodziacca tyja, chto dumaje: a čamu ja nie mahu zrabić toje samaje?
Hutaryli Aleh Tačony,
Siarhiej Rak
Aleh Panfiłaŭ naradziŭsia ŭ 1957 h. u horadzie Leninabad (ciapier Chudžand) u Tadžykistanie. Hramadzianin Respubliki Tadžykistan. Ličyć svajoj druhoj rodnaj movaj, poruč z rasiejskaj, tadžyckuju. Skončyŭ mastacka-hrafičny fakultet Leninabadzkaha dziaržaŭnaha pedinstytutu (1979), Mižnarodnuju škołu pa pravach čałavieka ŭ Varšavie (1992). U 1994—2000 h. pracavaŭ kiraŭnikom słužby manitorynhu maskoŭskaha Fondu abarony hałosnaści. Dyrektar Centru ekstremalnaj žurnalistyki Sajuzu žurnalistaŭ Rasiei, volny karespandent, aŭtar i viadučy prahramy “Ŭłada suprać presy” na radyjo “Svaboda”. Aŭtar knih pra parušeńni pravoŭ žurnalistaŭ na terytoryi byłoha SSSR, a taksama pa historyi Tadžykistanu. Aŭtar dvuch filmaŭ.
