ź Ńju-Jorku
Što čytaje Vincuk?
Niedzie, ci to ŭ Siecivie, ci to ŭ radyjnaj pieradačy, a mo navat i ŭ druku, niechta nazvaŭ biełarusaŭ “knižnaj nacyjaj”. Maŭlaŭ, kali ŭ nas i jość što, dyk tolki na bačynach knihaŭ. Tam naš załaty čas, tam stalica Navahradak, tam — BNR, tam — šlachiectva, lićvinstva. Tolki tam.
Asprečvać ciažka. Možna chiba paškadavać, što z usich mastactvaŭ dla samavyjaŭleńnia my abrali najbolš tannaje, toje, u jakim nieprafesijanału abo biestalennamu čałavieku najlahčej. Dzie siońnia najbolš žyvie biełaruščyna? U druku: hazetax, časopisax, knihax, na internetaŭskix forumax-“miantaškach”*. U słovax — va ŭsix značeńniax hetaha vyrazu. Zdavałasia b, takoj roli knihi ŭ našym hramadztvie (“kniha — zbroja biełarusa!”) musić adpaviadać naležnaje staŭleńnie da jaje. Bo — adzinaje ž, nasamreč! I jaje, knihu tuju, varta čytać, nabyvać, spryjajučy zaxavańniu movy, padtrymlivajučy biełaruskix piśmieńnikaŭ, navukoŭcaŭ, vydaŭcoŭ.
Nu, a ciapieraka ad taho, što musić być, da taho, što majem. Cikaŭlusia, jak u Miensku razyxodziacca knihi, što nabyvajuć, što čytajuć našyja ludzi. I dziviać mianie biaźmiežna spravazdačy knihanošaŭ: na Sojmax BNF luboha kryła-frakcyi da śviežańkix, tolki z drukarni knihaŭ padyšoŭ tolki dziasiatak-druhi ź niekalkix socień deputataŭ. A nabyli štoś jašče mieniej.
A sa ździŭleńnia naradžajecca pytańnie. Nie da tyx palitykaŭ, jakich dziećmi kapitana Hranta kličuć, nie da tyx, xto pad spravu biełaruskuju hrošy atrymlivaje, nie da tyx, xto za ix kvatery kuplaje abo huvernantku svaim dzieciam trymaje, a da tyx, u čyjoj biełaruskaści sumnievu niama, — skažycie, spadar Aleś, jakuju apošniuju knihu nabyli? Padzialiciesia, spadar Vincuk, što dobraha z apošniaha pračytali? Na jakoha aŭtara źviarnuli ŭvahu, spadar Jury? Ź biełaruskaha?
A mo pišacca, vydajecca nia toje, niepatrebnaje? Tady adkažycie, pytajusia ja ŭ čytačoŭ hazety, u siabroŭ “Maładoha frontu”, “Biełaha lehijonu”, “Kraju”, TBM, što treba? Jakich knižak vy čakajecie — pa historyi, pa litaratury? Pra kaho ź piśmieńnikaŭ, ź dziejačoŭ historyi nabudziecie knihu, niaxaj biez trymcieńnia ŭ rukox? Jaki peryjad vas pryvabić, jaki čas? Jaki aspekt žyćcia, dziejnaści? Bo heta talenavity raman na zamovu napisać nielha, a prystojnaje daśledavańnie — navat vielmi.
Adnak našaja kniha — napisanaja, vydrukavanaja, pieraadoleŭšy finansavyja, texničnyja dy markietynhavyja pieraškody, trapiŭšy narešcie da čytača, zamiest jadnaŭčaj radaści, pačućcia ździejśnienaści, dałučanaści da jašče adnoj maleńkaj cahlinki ŭ tvaim biełaruskim domie pieravažna vyklikaje na siabie źniščalny ahoń krytyki — svaix ža. Ažno aŭtar vieršaŭ abo prozy, krytyčnaha artykułu ci manahrafii praklanie tuju xvilinu, što mianujecca tvorčym stvaralnym pociaham. I niaxaj by krytyka była taksama na što stvaralnaje skiravana! Dyk nie! Składajecca ŭražańnie, što spracoŭvaje pryncyp — jak vakoł niadobra, niaxaj budzie jašče horš; jak mała majem — dyk i heta splažym. Nibyta kožny krytyk xoča zastacca Apošnim biełarusam, kab na im skončyłasia ŭsio.
Mo jano tak i staniecca, kali zamiest niekali sfarmulavanaha Jurkam Vićbičam pryncypu “biełarus biełarusu voŭk” dla našyx ludziej ad słova nie pačnie spracoŭvać pierafrazavanaje Hipakratava — nie adbi axvotu.
Lavon Jurevič
* Maja prapanova biełaruskaha adpaviednika dla słova “čat”.
