pieramoha levych u Čechii
Nastupniki “ŭradu samazabojcaŭ”
U Čechii adbylisia parlamenckija vybary, i sacyjał-demakraty druhi raz zapar vyjhrali. Ichny lider Uładzimier Špidła ŭ najbližejšyja dni voźmiecca za stvareńnie ŭradu. Kanservatary, na čale z kolišnim premjeram Vacłavam Kłaŭzam, prajhrali. Treciaje miesca na vybarach niečakana atrymali kamunisty, za jakich prahałasavaŭ amal kožny piaty vybarac. Jaŭka była nizkaja — 58%.
U čaćvier parlament apošni raz sabraŭsia ŭ raniejšym składzie. Źjavilisia 195 z 200 parlamentaryjaŭ — hetulki nie źbirałasia navat padčas najvažniejšych hałasavańniaŭ. U palitykaŭ byŭ ščylny hrafik. Uviečary bolšaść ź ich sustrelisia z vybarcami na mitynhach, jakija padviali vynik kampanii. Kamunisty zaprašali pražanaŭ pad pomnik śviatomu Vacłavu, zastupniku Čechii. Za kolki socień metraŭ, pad pomnikam Janu Husu, svaich prychilnikaŭ čakaŭ staršynia parlamentu Kłaŭz. Pryvitać sacyjał-demakrataŭ, što sabralisia ŭ Astravie, pryjechaŭ polski premjer-ministar Lešak Miler.
Druhoje Sarajeva
Pravy ŭrad Vacłava Kłaŭza syšoŭ u adstaŭku pad kaniec 1997 h. u atmasfery skandału, źviazanaha z tajemnymi zamiežnymi kantaktami jahonaj Hramadzianskaj demakratyčnaj partyi (HDP). Kłaŭz nazyvaje tyja padziei “druhim Sarajevam”, bo, kali prymałasia rašeńnie pra jahonuju adstaŭku, jon znachodziŭsia ź vizytam u stalicy Bośnii j Hiercahaviny.
Paŭhodu, što zastavalisia tady da vybaraŭ, krainaj kiravaŭ kabinet specyjalistaŭ na čale sa staršyniom Centrabanku Jozafam Tošaŭskim. Pieramoha apazycyi — sacyjał-demakrataŭ — na vybarach u červieni 1998 h. tak kančatova i nie rasstaviła kropak nad “i”. Nivodnaja ź dźviuch najbujniejšych partyj nie była ŭ stanie kiravać samačynna. Małyja pravacentrysckija hrupoŭki nie pajšli na stvareńnie kaalicyi ni z sacyjał-demakratami, ni z kanservatarami. U svaju čarhu, ź ćviordahałovymi kamunistami, jakija nia suprać byli zajmieć va ŭradzie choć adno kresła, nichto razmaŭlać nie chacieŭ. Kab raźviazać patavuju sytuacyju, Kłaŭz i Zeman navažylisia na niabačanuju raniej palityčnuju kambinacyju. Na padstavie tak zvanaje apazycyjnaje damovy, Kłaŭzavy kanservatary dazvolili ŭradu adnosna małalikich sacyjał-demakrataŭ isnavać na praciahu čatyroch hod.
Padčas raźmierkavańnia ministerskich pasadaŭ u praskim Hradzie Zeman akreśliŭ svoj kabinet jak “urad samazabojcaŭ”, jaki staić pierad ciažkaj zadačaj vyvadu krainy z ekanamičnaha kryzysu. “Kłaŭz pakinuŭ ekanomiku ŭ stanie “za miesiac da Arhientyny”, — śćviardžaje siońnia novy lider sacyjał-demakrataŭ Uładzimier Špidła. Zeman, jaki paśla vybaraŭ idzie na palityčnuju pensiju, vybraŭ jaho svaim nastupnikam, paličyŭšy, što “z usich ludziej u sacyjał-demakratyi Špidłu najmienš brakuje intelihientnaści”.
Ekanomika chutčej na padjomie
Vynikam pracy Zemanavaha ŭradu staŭsia ekanamičny rost: u 2001 h. jon dasiahnuŭ 3,6%. Realnyja dachody pavialičylisia, admysłovymi lhotami ŭdałosia pryvabić šmat zamiežnych investaraŭ. “My pakidajem u dziaržaŭnaj skarboncy 130 młrd. kron (kala 3,6 młrd. dalaraŭ), zaroblenych na pryvatyzacyi. Heta harantyja, što ŭ novaha ŭradu budzie dastatkova srodkaŭ dla realizacyi svaich abiacańniaŭ”, — zajaviŭ u parlamencie Zeman, padvodziačy vyniki svajho kiravańnia.
Adzinaj niaŭdačaj, jakuju pryznaŭ były premjer, staŭsia rost biespracoŭja. Siaredni jaho ŭzrovień ahułam pa krainie składaje kala 9%, adnak u niekatorych paŭnočnych pavietach biaz pracy siadzić kožny piaty žychar. Ścipłymi vyjavilisia j dasiahnieńni sacyjał-demakrataŭ u baraćbie z karupcyjaj dy admyvańniem brudnych hrošaj. “My pa-raniejšamu zastajomsia krainaj, jakaja musić saromiecca taho, što siudy možna pryjści, majučy 100 miljonaŭ u valizie, i kupić niejkuju nieruchomaść. U Čechii taksama možna admyvać brudnyja hrošy”, — pryznajecca Pavieł Rychiecki, niadaŭni vice-premjer. Častku viny, adnak, jon uskładaje na deputataŭ-kanservataraŭ: “Heta ichnaja ŭpartaść nie dazvoliła zrabić bieznajaŭnyja raźliki abaviazkovymi ŭ kantaktach pamiž firmami ”.
Beneš i Temelin
U zamiežnaj palitycy premjer Zeman dasiahnuŭ značna mienš, čym u ekanomicy. Praŭda, pieramovy jahonaha ŭradu z Eŭraźviazam byli plonnymi, ale pieralik minusaŭ kudy daŭžejšy. Pačynajecca jon z taho, što Čechija adzinaja z novapryniatych siabroŭ NATO davoli mlava padtrymała aperacyju ŭ Juhasłavii. Paźniej ministar zamiežnych spravaŭ Jan Kavan razam sa svaim hreckim kaleham vystupiŭ z ułasnaj inicyjatyvaj vyrašeńnia kanfliktu ŭ Kosavie, što było ŭspryniata jak prajava ŭnutranaj apazycyi ŭ Aljansie.
Jašče Zemanaŭ urad paspryjaŭ razładu Čechii z susiednimi Aŭstryjaj i Niamieččynaj u spravie dekretaŭ prezydenta Edvarda Beneša. Na ich padstavie paśla druhoj suśvietnaj vajny žychary Čechasłavakii niamieckaha i vuhorskaha pachodžańnia byli pazbaŭlenyja majontkaŭ i hramadzianstva. Častka kanservatyŭnych palitykaŭ Aŭstryi, Niamieččyny j Vuhorščyny (u tym liku Jorh Hajder, Edmund Štojber i Viktar Orban) damahalisia, kab čechi admianili dekrety pierad ustupleńniem u EZ. U adkaz viadomy svaim krasamoŭstvam Zeman, dajučy interviju aŭstryjskamu tydnioviku “Profil”, nazvaŭ sudeckich niemcaŭ “piataj kalonaj Hitlera”.
Hety kanflikt paŭpłyvaŭ i na supracoŭnictva Polščy, Čechii, Słavakii j Vuhorščyny ŭ ramkach Vyšahradzkaj hrupy. U znak pratestu suprać krytyčnych vypadaŭ suprać Čechii z boku vuhorskaha premjera, Zeman admoviŭsia ad udziełu ŭ arhanizavanaj u Vuhorščynie sustrečy premjer-ministraŭ Vyšahradu. Z Aŭstryjaj taksama ŭźnikła sprečka nakont atamnaj elektrastancyi ŭ Temelinie, adkryćciu jakoj supraciŭlalisia mnohija aŭstryjcy.
100 kronaŭ za hołas
U tyja vychodnyja čechi vyrašali, chočuć jany dalejšaha praŭleńnia sacyjał-demakrataŭ ci im bolš daspadoby viartańnie da ŭłady samazakachanaha Kłaŭza. Apošnija pieradvybarnyja apytańni hramadzkaj dumki zaśviedčyli niaznačnuju pieravahu kirujučaj kamandy nad pravymi (adpaviedna 30% i 28% prychilnikaŭ). Aproč dźviuch najbujniejšych partyj, u parlamencie taksama apynulisia pradstaŭniki pravacentrysckaj kaalicyi i kamunistaŭ. Dla astatnich bolš čym 20 hrupovak pośpiecham było b zdabyćcio bolš jak 90 tysiač hałasoŭ. Heta daje im prava atrymlivać ź dziaržbiudžetu adčuvalnuju finansavuju padtrymku. Zhodna z zakonam, kožnaja partyja, jakaja atrymała bolš za 1,5% hałasoŭ, moža raźličvać na 100 kronaŭ datacyi za kožny atrymany hołas. Tym, chto pierasiahnie 3-pracentny paroh, vypłačvajecca dadatkovaja premija ŭ 6 młn. kron.
Najpapularniejšyja siarod “małych” partyjaŭ “zialonyja”, ultrapravyja respublikancy Mirasłava Sładka, a taksama Českaja nacyjanał-sacyjalistyčnaja partyja, čalcy jakoj u časie vybarčaj kampanii skrali mikrafon z hramadzkaha telebačańnia, pratestujučy suprać zamałoha dostupu da ŚMI.
Pieravaha ŭ adzin hołas
Kali apoŭdni ŭ subotu paviedamili pra pieramohu sacyjał-demakrataŭ, ichny lider Uładzimier Špidła, jaki zamienić na pasadzie premjer-ministra Miłaša Zemana, tolki źlohku ŭśmichaŭsia. Pieršyja apytańni davali jahonaj partyi razam z pravacentrysckaj kaalicyjaj, ź jakoj sacyjał-demakraty źbirajucca farmavać urad, tryvałuju bolšaść — 110 mandataŭ z 200. Hetaja pieravaha, adnak, źnikła, kali vyjaviłasia, što kamunisty nabrali bolš hałasoŭ, čym pradkazvali sacyjolahi. U vyniku kaalicyja sacyjał-demakrataŭ z pravacentrystami atrymaje 101 mandat. Usiaho 1 “pieravažny” hołas!
“Nam patrebien razumny i kampetentny ŭrad, bo pierad Čechijaj u najbližejšyja hady budzie stajać šmat prablemaŭ”, — skazaŭ u niadzielu Špidła i daŭ zrazumieć, što novaha kabinetu nia varta čakać chutka. “U demakratyčnych krainach abmierkavańni doŭžacca tydniami”, — papiaredziŭ jon. U toj ža dzień Špidła sustreŭsia z kiraŭnikami Kaalicyi.
Paraza pravych
Ciažkija chviliny pieražyvaje staršynia Pałaty deputataŭ Vacłaŭ Kłaŭz, partyja jakoha zdabyła najmienš hałasoŭ za ŭsiu historyju svajho isnavańnia. Žurnalisty zasypajuć jaho pytańniami, ci padaść jon ciapier, paśla parazy, u adstaŭku, jak abiacaŭ paŭhodu tamu. “My budziem pra heta dumać. Pakińcie heta nam”, — adkazvaje kiraŭnik pravych.
Hetak na krasavickich vybarach u Vuhorščynie prajhraŭ kanservatar Viktar Orban. Abodva zrabili padobnyja pamyłki — zanadta pavieryli ŭ siłu svajoj charyzmy, a taksama ŭ toje, što nacyjanalistyčnaja i antyeŭrapiejskaja rytoryka moža mieć pośpiech.
Pra parazu moža kazać i liberalnaja Unija svabody — Demakratyčnaja unija, jakaja adkałołasia ad Kłaŭzavaj partyi. Jejnyja kandydaty, uniesienyja ŭ śpis Kaalicyi, atrymali ŭsiaho vosiem z 31 mandatu.
Dadatkovyja 200 tysiač
Pra sapraŭdny pośpiech mohuć kazać adno kamunisty. Usie try asnoŭnyja demakratyčnyja abjadnańni stracili pa niekalki socień tysiačaŭ hałasoŭ, niedabraŭšy ŭ nižniaj pałacie 17 mandataŭ. Kamunisty ž pieraciahnuli na svoj bok až 200 tys. novych vybarcaŭ u paraŭnańni ź minułymi vybarami. Ichnaja frakcyja ŭ parlamencie budzie amal u dva razy bolšaja, čym dahetul. “Heta naša ahulnaja paraza”, — pryznajuć sacyjał-demakraty i pravyja.
U niadzielu prezydent Havał sustreŭsia ź liderami partyj, jakija trapili ŭ parlament. Kamunistaŭ jon, jak zaŭsiody, abminuŭ. “Pan Havał nia ŭ stanie zrabić vysnovy z vynikaŭ vybaraŭ, ale nieŭzabavie jon užo nia budzie prezydentam”, — prakamentavaŭ heta Mirasłaŭ Hrebieničak, lider kamunistaŭ.
“My možam adoleć Hrebienička i jahonych kaleh, jakija demahahična padtrymlivajuć u niezadavolenych ludziach nadziei na viartańnie da starych časoŭ. Tym, chto za ich hałasavaŭ, nichto nie prapanavaŭ ničoha lepšaha”, — napisaŭ u niadzielu Marcin Kamarak, kamentatar najbujniejšaha českaha štotydniovika “Młada fronta dnes”.
Pavał Burdyka
