Epocha Dudarava skončyłasia
Razam z vosieńniu pačaŭsia novy teatralny sezon. Siarod sioletnich pryjarytetaŭ — pjesy Kupały i Kurejčyka. Režysery pa-raniejšamu addajuć pieravahu ajčynnaj dramaturhii. Pra toje, čym jašče budzie admietny hety sezon, my zapytalisia ŭ Siarhieja Kavalova, krytyka i dramaturha, aŭtara pjesaŭ “Tryščan dy Ižota”, “Stomleny djabał”, “Balada pra Błandoju”, “Sałamieja” i inš.
“NN”: Čaho Vy čakajecie ad novaha teatralnaha sezonu?
S.K.: Pastanoŭki majoj pjesy “Taras na Parnasie” ŭ Viciebskim akademičnym teatry imia Jakuba Kołasa. Vital Barkoŭski vielmi chacieŭ, kab prapremjera adbyłasia na Viciebščynie: mienavita adtul pachodziŭ Kanstancin Vieranicyn, vierahodny aŭtar paemy.
Aproč taho, u hetym sezonie Ministerstva kultury pravodzić konkurs na lepšyja pjesy. U vyniku źjaŭlajucca dziasiatki novych tvoraŭ, ź jakich potym možna niešta vybirać. Vielmi šmat nadarajecca słabych pjes, ale byvajuć i ŭdačy.
“NN”: A čaho varta čakać hledačam?
S.K.: Hety sezon možna nazvać “kupałaŭskim”: u nas jość adrazu try novyja pastanoŭki pavodle samaha zahadkavaha tvoru Kupały — paemy “Son na kurhanie”. Letaś u Horadni źjaviłasia lalečnaja pastanoŭka Aleha Žuhždy, u Viciebsku spektakl stavić Vital Barkoŭski, a ŭ Rasiejskim teatry ŭ Miensku — Barys Łucenka. Dy jašče spektakl “Adviečnaja pieśnia” ŭ Teatry biełaruskaaj dramaturhii.
“NN”: Ci tolki pavodle tvoraŭ Kupały buduć iści asnoŭnyja spektakli?
S.K.: Varta nazvać jašče imia Andreja Kurejčyka. Pastanoŭki jahonych pjesaŭ rychtujuć Teatar biełaruskaj dramaturhii, Teatar junaha hledača, Kupałaŭski.
“NN”: Biełaruski teatar pieražyvaŭ “epochu Krapivy”, “epochu Makajonka”, potym — “epochu Dudarava”. Ciapier nadyšła “epocha Kurejčyka”? Takaja monacentryčnaść, aryjentavanaść na adnaho aŭtara — heta charakternaja rysa biełaruskaha teatru?
S.K.: Vidać, unutranaja ŭłaścivaść. Praŭda, jość peŭnaja prablema ŭ tym, što siońnia amal usie teatry imknucca pastavić pjesy Kurejčyka. Ź imi pracujuć režysery, starejšyja za aŭtara. U ich inšy dośvied, inšy pohlad na žyćcio. Ja dumaju, pjesy maładoha dramaturha pavinien stavić režyser jahonaha pakaleńnia — blizki jamu pa śvietahladzie. Adnak maładych novych režyserskich imionaŭ jakraz i nie čuvać apošnim časam.
“NN”: Ale čamu ź imionaŭ maładych dramaturhaŭ čuvać tolki imia Kurejčyka?
S.K.: Ź ciapierašniaha pakaleńnia jon samy talenavity i pracazdolny. Dyj režyseram zaŭsiody praściej pracavać z adnym aŭtaram: na jaho ŭsie aryjentujucca, viedajuć, što ad jaho čakać.
U dramaturhaŭ pakaleńnia “tutejšaŭcaŭ” nie było svajho lidera, kštałtu Kandrata Krapivy ci Andreja Makajonka. Kožny pisaŭ tak, jak sam chacieŭ: Mirasłaŭ Šajbak z Maksimam Klimkovičam pisali farsy, detektyvy, Ihar Sidaruk napisaŭ pieršuju pjesu absurdu pa-biełarusku, ja pracavaŭ nad “hiermeneŭtyčnymi” pjesami, jakija jadnali teatar i litaraturu… Była bolšaja žanravaja i tematyčnaja raznastajnaść. Papiarednim pakaleńniam było ciažej. Tak, za postaćciu A.Makajonka pramilhnuŭ niezaŭvažany našym teatram dramaturh Uładzimier Karatkievič ź jahonymi histaryčnymi dramami.
“NN”: A čym vyznačajecca “pakaleńnie Kurejčyka”?
S.K.: Jany praktyčna ŭsie pišuć pakul pa-rasiejsku. Nazavu jašče Andreja Karelina, naprykład. Naahuł, isnuje miaža pamiž biełaruskaj kulturaj i biełaruskim teatram. Padstavovyja rečy, jakija vyznačajuć biełaruskuju kulturu, adsutničajuć u našym teatralnym asiarodździ. I heta — abjektyŭnaja pryčyna taho, što dramaturhi nia pišuć pa-biełarusku.
Druhaja pryčyna rasiejskamoŭnaści — asabistaha charaktaru. Andrej Kurejčyk imkniecca stać viadomym nia tolki ŭ Biełarusi, ale i na ŭsioj postsavieckaj terytoryi. I piša pa-rasiejsku, kab pjesy mahli pastavić rasiejskija režysery. Pieršy pierakład jahonaha tvoru dla “kupałaŭcaŭ” zrabiŭ Alaksiej Dudaraŭ. Praŭda, Andrej sam zrabiŭ biełaruski varyjant svajoj najlepšaj na hety čas pjesy “Pjemoncki źvier”.
Nia viedaju, mo i nia varta było b pieraŭvasablać rasiejskamoŭnyja teksty na biełaruskuju movu. Bolšaść ža teatraŭ rasiejskamoŭnyja. Mnie vielmi nie padabajecca, jak pierakładajuć pjesy.
“NN”: Ale ci nia vykliča heta źjaŭleńnia “rasiejskaha teatru ŭ Biełarusi”?
S.K.: Nie, heta budzie biełaruski teatar ź biełaruskaj dramaturhijaj. Ale — napisanaj pa-rasiejsku. Nacyjanalnaja tradycyja vyznačajecca nia tolki dramaturhijaj, ale i režysuraj, i aktorskaj hulnioj. Praŭda, u Biełarusi apošnim časam staŭka robicca mienavita na dramaturhiju: na mižnarodnych festyvalach našyja teatry vystupajuć ź biełaruskimi pjesami. Tut možna zhadać, naprykład, pastanoŭku V.Barkoŭskaha “Šahał, Šahał” pavodle pjesy Ŭładzimiera Drazdova, pastanoŭki pavodle tvoraŭ A.Papovaj, pavodle maich pjesaŭ… Heta vyłučaje naš teatar spamiž inšych, jakija aryjentujucca na klasyku (jak suśvietna viadomy litoŭski teatar). I ŭ hetym vialikuju rolu adyhraŭ teatar Valerja Mazynskaha “Volnaja scena”. Jon spałučyŭ biełaruskuju kulturu i biełaruski teatar.
“NN”: A jak by Vy acanili toje, što adbyłosia z “Volnaj scenaj”?
S.K.: Heta trahiedyja najpierš dla aktoraŭ, jakija razyšlisia ŭ dva teatry: u “Volnaj scenie” ŭ ich skłaŭsia byŭ cudoŭny kalektyŭ. Teatar viedali. Ja čas ad času ankietavaŭ studentaŭ, i jany adkazvali, što viedajuć Kupałaŭski i “Volnuju scenu”.
Mazynskamu varta było pakinuć nazvu ŭ historyi j nie zabirać z saboj u novy kalektyŭ. Bo heta byŭ mienavita toj teatar. Usio našaje pakaleńnie było źviazanaje ź im. Navat paśla taho, jak jaho pierajmienavali ŭ “Teatar biełaruskaj dramaturhii”, kalektyŭ zastaŭsia z staroj nazvaj — inačaj ich nichto nie nazyvaŭ navat u presie, tolki “Volnaj scenaj”. A ciapier u hledačoŭ peryjadyčna ŭźnikaje błytanina. Navat siarod svaich studentaŭ ja čuŭ takija razmovy: “Pojdziem na “Volnuju scenu”. — “A na staruju ci novuju?”
“NN”: Jak upłyvajuć na teatralnaje žyćcio Biełarusi pryvatnyja teatry: “Mikoła-teatar”, “Mały teatar” i h.d.?
S.K.: Adna z samych sumnych źjavaŭ u teatralnym žyćci Biełarusi — amal poŭnaja adsutnaść niezaležnych teatraŭ, alternatyŭnych. U Polščy jość dziaržaŭnyja, repertuarnyja teatry i jość alternatyŭnyja. Jany, pa sutnaści, taksama dziaržaŭnyja: naležać municypalnym uładam ci ŭniversytetam. Ale jany robiać eksperymentalnyja pastanoŭki. U nas padobnuju rolu adyhryvaŭ studyjny ruch, ź jakoha vyjšli Vital Barkoŭski, Ryd Talipaŭ, Mikoła Truchan.
Raniej u Miensku byŭ “Alternatyŭny teatar” — z svajoj palitykaj, svajoj prahramaj. Tam była adrodžanaja “Kamedyja”, jakaja dahetul jość najlepšaj pastanoŭkaj “Małoha teatru” — pierajemnika “Alternatyŭnaha”. Adnak zbolšaha “Mały teatar” siońnia zajmajecca antrepryzami — arhanizacyjaj hastrolaŭ rasiejskich teatraŭ.
Ciapierašnija pryvatnyja teatry zasiarodžvajucca pieravažna na lohkich francuskich kamedyjach. Mikałaj Pinihin u “Mikoła-teatry” — heta zusim nia toj Pinihin, jakoha my viedajem pa “Tutejšych” i “Idylii”. Tam niama estetyčnych pošukaŭ, bo režyser vymušany aryjentavacca na patrabavańni publiki. U hetym jon vielmi žorstka abmiežavany.
“NN”: A pryvatnyja prajekty?
S.K.: Pryvatnyja prajekty ŭ nas nie pryžylisia. Vielmi ciažka znajści srodki na pastanoŭku: bahatyja ludzi bajacca pakazvać, što ŭ ich jość hrošy. Dziaržaŭnyja prajekty finansujucca kiepska, rychtujucca doŭha, ale ŭsio ž dajuć bolšy šaniec na realizacyju.
A siońnia ad Biełarusi na teatralnych festyvalach čakajuć taho, čaho praktyčna nia robiać dziaržaŭnyja teatry, — novaha słova, nietradycyjnych pastanovak. Prykładam zroblenaha ŭ apošni čas možna nazvać pastanoŭku “Bolš čym doždž”, zroblenuju maładymi kupałaŭcami z dapamohaju Fondu padtrymki kultury, — niezaležny prajekt, acenieny nia tolki ŭ Biełarusi.
Hutaryŭ Arkadź Šanski
