***
Kłopat biełaruskich uładaŭ ab čačenskaj siamji, jakoj polski bok admoviŭ va ŭjeździe, amal uračystaje ŭručeńnie baćkam narodžanaj u Bieraści čačenskaj dziaŭčynki “miesiačnaha zarobku prezydenta Biełarusi” treba razhladać u śviatle niadaŭniaha “hazavaha” kanfliktu miž Mienskam i Maskvoj. Łukašenka daŭ zrazumieć Kramlu, što i rasiejskaje kiraŭnictva maje ŭ palityčnych pazycyjach “słabyja miescy”, na jakija možna ź vialikim plonam cisnuć.
U Maskvie pravilna zrazumieli luboŭ biełaruskaha “baćki” da čačenskich dziaciej. Aficyjny Miensk moža dałučycca da zachodniaj pazycyi adnosna čačenskaj prablemy: dasiahnuć miru možna tolki praz palityčny dyjaloh. Takija zajavy z boku chaŭruśnika vyklikajuć dadatkovy rezanans siarod rasiejskaj aŭdytoryi i zusim niepažadanyja dla Kramla.
“Čačenski kozyr” pakul nia vykarystany biełaruskaj uładaj. Našy hramadzianie atrymlivajuć infarmacyju pra toje, što adbyvajecca ŭ adnosna dalokaj paŭnočnakaŭkaskaj respublicy, u acenkach i “karcinkach” rasiejskich ŚMI. Aficyjny Miensk razumieje, što abjektyŭnaja, poŭnaja infarmacyja chutka zrobić niemahčymymi palityčnyja hulni “abjadnajemsia — nie abjadnajemsia”. Zhubiać sens navat havorki pra stvareńnie “sajuznaj dziaržavy”.
Isnavańnie čačenskaj prablemy ŭzmacniaje pierakananaść niezaležnikaŭ i prymušaje zadumacca ŭpartych prychilnikaŭ abjadnańnia z Rasiejaj. Bo ŭ vypadku abjadnańnia jakaja roźnica budzie pamiž Mienskam ci inšym biełaruskim horadam i Budzionaŭskam, Pieršamajskam, Vałhadonskam, Kaśpijskam, Maskvoj? U nas pakul nie adbyvalisia zachopy załožnikaŭ, vybuchi na vulicach ci ŭ žyłych damach, my nie atrymlivajem pachavalnych na svaich chłopcaŭ.
Dzieci vajny
Kali b u 1994 h. rasiejskaje kiraŭnictva nie sprabavała vyrašyć čačenskuju prablemu šlacham vykarystańnia vajennaj siły, kraina nia trapiła b u kanflikt, jaki z časam usio bolš nahadvaje araba-izrailski. Ale staŭka z samaha pačatku była zroblenaja na karnyja akcyi, “začystki”, bambiožki i abstreły — biez razboru na mirnych žycharoŭ i tych, chto trymaŭ zbroju. Pavodle rasiejskich aficyjnych źviestak, ciaham pieršaj i druhoj čačenskich kampanij u Čačenii zahinuła niekalki tysiačaŭ mirnych žycharoŭ. Zachodnija krynicy kažuć pra 80 tys. Kala 150 tys. čačencaŭ byli vymušanyja pakinuć svaju ziamlu. Praklinajučy čačenski teraryzm, rasiejcy nia kažuć pra jaho pryčynu — hienacyd čačenskaha narodu.
Naŭrad ci jość choć adna čačenskaja siamja, jakaja nie zhubiła svajakoŭ. Viedy ab svaim radavodzie da dziasiataha kalena, adsutnaść padziełu na blizkich i dalokich svajakoŭ, žyvyja tradycyi kroŭnaj pomsty — heta samy karotki pieralik rysaŭ mentalitetu čačencaŭ. Horcy — ludzi krajnaściaŭ. Jany, jak mała chto inšy, pamiatajuć dabro i zło.
Toje, što za čas “antyterarystyčnaj aperacyi” zahinuła 10—13 tys. čačenskich vajaroŭ, nia ciešyć Kreml. Na źmienu zabitym rastuć čačenskija chłopcy, što zhubili baćkoŭ ci bratoŭ. Dla ich antyhieroi — rasiejskija vajskoŭcy i pradstaŭniki rasiejskaj ułady, a hieroi — tyja, kaho Maskva nazyvaje “bajevikami” j “terarystami”. Naŭrad ci ŭ čačenskim ruchu jość adździeły, pradstaŭniki jakich mahli b mieć paraŭnalnuju z “Alfaj” i “Vympełam” stupień bajazdolnaści. Ale partyzanskaja vajna maje inšyja praviły. Jana dazvalaje čačencam vybirać praciŭnika ŭ miežach kankretnych bajavych aperacyj, a taksama, što jašče bolš istotna, vybirać čas i miesca svaich akcyjaŭ — mieć pieravahi, zhublenyja hrupaj M.Barajeva ŭ momant zachopu kancertnaj zali.
Šprycy, narkotyki, byccam by znojdzienyja ŭ kancertnaj zali, jak i butelka kańjaku ŭ ruce zabitaha M.Barajeva, — hety anturaž, na dumku arhanizataraŭ infarmacyjnaj akcyi “vyzvaleńnie załožnikaŭ”, pavinien byŭ paćvierdzić słovy rasiejskich palitykaŭ pra “admarozkaŭ”. Dla taho kab niejak zaspakoić rasiejskuju aŭdytoryju, tre było dyskredytavać čačencaŭ. Ale nie narkotyki j śpirtnoje byli pryčynaj žorstkaści maładych čačencaŭ. Tyja, chto niejki čas pražyŭ na Kaŭkazie, viedajuć, što tamtejšyja žychary majuć vysokuju kulturu ŭžyvańnia alkaholu, a narkamanaŭ siarod ich znajści vielmi ciažka. Palityka Rasiei ŭ Čačenii zrabiła tam śmierć raspaŭsiudžanaj źjavaj. Čałaviek pryzvyčajvajecca da taho, što časta bačyć. Čačenskija “dzieci vajny” dla Rasiei strašnyja svajoj filazofijaj śmierci.
Rasieja ŭ roli Izrailu
Dośvied araba-izrailskaha kanfliktu pakazvaje, što vielmi składana praduchilić terakt, kali teraryst śviadoma achviaruje žyćciom. Razam ź idejami radykalnaha isłamu ŭ Čačeniju pryjšoŭ dośvied vykarystańnia śmiarotnikaŭ-šachidaŭ. Z 2000 h. pačalisia ataki z užyvańniem hruzavikoŭ, načynienych vybuchoŭkaj. Tak, sa šmatlikimi achviarami siarod rasiejskich vajskoŭcaŭ byli ŭzarvany kamendatury ŭ Arhunie, Ałchan-Jurcie i Hudermiesie.
U 2001 h. rasiejskija vajskoŭcy abjavili, što aktyŭnaja faza “kontraterarystyčnaj aperacyi” skončyłasia. Hrupoŭcy rasiejskich vojskaŭ supraćstajać adździeły čačenskich paŭstancaŭ ahulnaj kolkaściu kala 2 tys. čałaviek. Ale kastryčnickija terakty ŭ Maskvie pakazali, što možna kazać ab nastupnaj fazie rasiejska-čačenskaha kanfliktu, jakuju ŭmoŭna možna nazvać “palestynskaj”. Heta paćviardžajecca niadaŭniaj zajavaj Šamila Basajeva pra toje, što jahony “vyviedča-dyversijny bataljon šachidaŭ “Ryjadus-Salichin” rychtuje dyversii na terytoryi Rasiei. Značyć, Rasieju čakajuć novyja vybuchi i zachopy załožnikaŭ. Nie apraŭdalisia j nadziei rasiejskaha Hienštabu na toje, što čačenski ruch supracivu raskołaty. Dziejańni adździełaŭ Rusłana Hiełajeva ŭ Čačenii, a taksama zajavy M.Barajeva śviedčać, što praciahvaje funkcyjanavać štab supracivu, dziejnaść farmavańniaŭ paŭstancaŭ kaardynujecca i kantralujecca Asłanam Maschadavym.
Demahrafičny vybuch
Maskva moža być peŭnaja, što adnaŭleńnie bujnamaštabnych bajavych dziejańniaŭ u Čačenii — sprava času. Pradstaŭniki rasiejskaj administracyi vymušanyja pryznać, što čačenskaje nasielnictva nienavidzić “federałaŭ”. Kantrol Rasiei nad čačenskaj terytoryjaj skančajecca za miežami kamendaturaŭ. Unačy rasiejskija vajskoŭcy nie kantralujuć navat bujnych haradoŭ. U toj ža čas, jość padstavy mierkavać, što budučaja aktyŭnaja faza bajavych dziejańniaŭ budzie roźnicca ad druhoj čačenskaj kampanii značna bolšym razmacham. U 1990 h. u respublicy pražyvała kala 600 tys. čačencaŭ. Napiaredadni druhoj čačenskaj kampanii, pavodle acenak rasiejskaha Hienštabu, uzbrojenyja siły Ičkierii naličvali kala 26 tys. čałaviek. U 90-ja, u časy niepryznanaj niezaležnaści, u Čačenii adbyŭsia demahrafičny vybuch. Zhodna z vynikami praviedzienaha ŭ kastryčniku 2002 h. ahulnarasiejskaha pierapisu nasielnictva, u Ičkieryi žyvie 1.088.816 čałaviek, ź jakich “niečačency” składajuć tolki 3%.
U vypadku eskalacyi kanfliktu rasiejskim vajskoŭcam budzie supraćstajać bolš mocny pa žyvoj sile ruch supracivu. Straty, jakija paniasuć rasiejskija vajskoŭcy, buduć vielmi balučymi dla rasiejskaha hramadztva. Z 1998 h. demohrafy kažuć ab demahrafičnym kryzysie ŭ Rasiei. Za čatyry apošnija hady strata nasielnictva našaj uschodniaj susiedki skłała kala miljona čałaviek. Vielmi turbuje Maskvu toj fakt, što žycharoŭ mienšaje pierš za ŭsio ŭ tych rehijonach Rasiei, dzie ŭ składzie nasielnictva mała pradstaŭnikoŭ musulmanskich narodaŭ. Chutkaje pavieličeńnie čačenskaha nasielnictva na hetym tle — prykmieta taho, što sytuacyja vakoł “čačenskaha pytańnia” dla Rasiei składajecca niespryjalnym čynam.
Źmienšyć straty siarod svaich vajskoŭcaŭ i padvysić efektyŭnaść aperacyjaŭ u Čačenii Rasieja mahła b praź jakasnyja źmieny svaich uzbrojenych siłaŭ. Vialikija nadziei ŭ hetym planie rasiejskaje kiraŭnictva ŭskładała na vajskovuju reformu. Sioleta stałasia vidavočnym, što pieravod armii na kantraktnuju formu kamplektavańnia tarpeduje Hienštab Rasiei. Namahańniami rasiejskaha hieneralitetu byŭ faktyčna pravaleny eksperyment pa pieravodzie na kantraktnuju formu kamplektavańnia Pskoŭskaj dyvizii PDV — ideja ministra Siarhieja Ivanova. U vyniku ŭ 2003 h. dziaržbiudžet Rasiei zatracić na praviadzieńnie vajskovaj reformy na 16% mienš srodkaŭ, čym letaś.
Utrymańnie Čačenii ŭ składzie Rasiei patrabuje ad apošniaj vialikaj kryvi. Dobramu susiedu, jaki nie imkniecca zrabić ciabie biazdomnym, možna spačuvać. Ale i ŭ hetym vypadku razumny čałaviek padumaje, ci patrebny jamu čužyja prablemy, kali svaich chapaje.
Andrej Lachovič
