Zavody zapuščany, kałhasy zachavany, zastałosia raźvić histaryčnuju spadčynu
Prymańnie roznych achoŭnych pastanoŭ, što datyčać achovy pomnikaŭ Miensku, — tradycyja nadzvyčaj daŭniaja. Šmat daŭniejšaja, čym heta moža sabie ŭjavić siońniašniaja ŭłada. Bo niadaŭna pryjechała.
Pieršy raz zdabytki staradaŭniaha Miensku byli ŭziaty pad dziaržaŭnuju achovu admysłovaj pastanovaju Savietu Narodnych Kamisaraŭ BSSR ažno ŭ 1926 h. Paśla šmatkroć prymalisia paasobnyja rašeńni pa kankretnych pomnikach. Pieravažna hetyja rašeńni tyčylisia ich «razboru», što pavodle balšavickaha eŭfemizmu aznačała źniščeńnie. Hetak, u Miensku ŭ 1930-ja hady byli źniščany dziasiatki ŭnikalnych pomnikaŭ, razam z najstarejšym Pietrapaŭłaŭskim saboram u Vierchnim horadzie.
Pa vajnie status pomnikaŭ i navat ich častkovaja kanservacyja paśla 1945 h. nie pieraškodzili ŭzarvać klaštary z kaściołami daminikancaŭ, benedykcinak, franciškancaŭ.
Ale za brutalnymi pryjšli novyja časy. Zhodna z pastanovaj prezydyjumu Centralnaje rady Biełaruskaha dobraachvotnaha tavarystva achovy pomnikaŭ historyi j kultury ad 27 krasavika 1972 h. «Ab vyznačeńni architekturnaj i horadabudaŭničaj spadčyny ŭ staražytnych haradach BSSR», była praviedziena niemałaja praca z metaju achovy pomnikaŭ pry dalejšym prajektavańni. Mienavita tady, praz hod, u 1973 h., byli vyznačany achoŭnyja zony Miensku, z uklučeńniem u ich Archiealahičnaha zapaviedniku «Mienskaje zamčyšča». Darečy, prapanavanaja tady płošča achovy była kudy ściplejšaj za siońniašniuju. Detalovaje abhruntavańnie, šyroki rozhałas i publikacyi ŭ presie nie paškodzili, adnak, dalejšamu źniščeńniu horadu.
Narešcie, u lutym 1979 h., užo paśla šmatlikich niepapraŭnych strat, anambl Vierchniaha horadu byŭ-taki ŭziaty pad aficyjnuju achovu dziaržavy. A ŭ sakaviku 1980 h. biuro Mienskaha harkamu KPB i Mienharvykankam pryniali pastanovu (sic!) «Pra rekanstrukcyju histaryčnaj častki Miensku». Da taho ž byli vyznačany asobnyja achoŭnyja zony Čyrvonaha kaściołu, kaściołu Śviatoha Rocha i h.d. Bolš za toje, u 1981 h. uvieś histaryčny centar Miensku byŭ uklučany ŭ aficyjny śpis pomnikaŭ historyi i kultury «ŭsiesajuznaha značeńnia».
Na praktycy ž pasiarod hetaje burlivaje biurakratyčnaje tvorčaści pomniki źniščalisia adzin za adnym: budynak haradzkoha teatru, šykoŭny asabniak XVIII st. na Internacyjanalnaj, byłaja apteka XVIII st. pierad pravasłaŭnym saboram i h.d. Nu, i apahiejem vandalizmu stała prakładka pad Vierchnim horadam metro.
U 1988 urad BSSR zaćvierdziŭ Dziaržaŭny śpis pomnikaŭ historyi j kultury, kudy byli ŭklučany i ŭsie pomniki Miensku. U 1992 h. hety śpis byŭ udakładnieny, i ŭ im apynulisia 259 pomnikaŭ architektury.
Poŭny varyjant artykułu čytajcie ŭ papiarovaj i pdf-versii "Našaj Nivy"
Siarhiej Chareŭski
