U Hišpanii — vialiki jubilej. Sioleta spaŭniajecca roŭna 400 hod z času vydańnia pieršaj častki «Don Kichota» — knihi fundamentalnaj dla hišpanskaj litaratury i hišpanskaści ŭvohule. Jak vyhladaje litaraturnaja panarama Servantesavaj ajčyny praź niekalki stahodździaŭ? Što pišuć Servantesavy nastupniki?
Jašče niekalki hod tamu ŭ kniharniach centralnaeŭrapiejskich krainaŭ marna było šukać navin z-za Pirenejaŭ — aproč klasykaŭ łacinaamerykanskaha bumu cikaŭny čytač nie znajšoŭ by praktyčna ničoha. Raptam ź niabytu vypłyŭ Artura Perez-Reverte i pierakanaŭ vydaŭcoŭ u tym, što hišpanskija aŭtary mohuć pradavacca. Potym źjaviŭsia Manuel Vaskies Mantalban, a za im — Eduarda Mendoza, Džoze Karlas Samoza, Kuka Kanals i jašče šerah inšych.
Adno što naša znajomstva z hišpanskaj litaraturaj zastajecca dosyć adnamiernym. Usio heta best- ci, prynamsi, hudselery, na dobrym litaraturnym uzroŭni, časam navat «kanvejernyja šedeŭry», ale zaŭsiody lohkija, zajmalnyja i pryjemnyja. A što ź litaraturaj bolš ambitnaj? Ci traplajucca pasiarod hetaha bahaćcia sapraŭdy vydatnyja tvory — jak niekali «Don Kichot» siarod papularnych ramansaŭ pra blednych rycaraŭ?
Apošniaje dziesiacihodździe minułaha stahodździa ŭ Hišpanii — peryjad bradžeńnia pa niecikavych 1980-ch, kali litaratura ačuchvałasia paśla padzieńnia režymu Franka i pa-raniejšamu adčuvała łacinaamerykanskaje daminavańnie.
— Jość mnostva novych proźviščaŭ, — havoryć Fernanda Vals Huzman, viadomy hišpanski krytyk. — A taksama dva piśmieńniki, jakija apošnimi svaimi knihami pryličyli siabie da kanonu, — Chaŭjer Maryjas i Enryka Vila-Matas.
Žyćcio — fikcyja, fikcyja — žyćcio
Nieprychilniki śćviardžajuć, što Maryjas — nachabnik, u jakoha nia ŭsie klopki ŭ paradku i jaki ličyć siabie najlepšym hišpanskim piśmieńnikam. Ale sprava ŭ tym, što, vidać, jon i jość najlepšy. Na polskaj movie vydadzieny čatyry jaho knihi — «Serca takoje biełaje», «Zaŭtra, u čas bitvy, dumaj pra mianie», «Usie dušy» i «Sentymentalny mužčyna», — i, niahledziačy na heta, piśmieńnik zastajecca ŭ nas małaviadomy.
Siužety Maryjasa majuć sensacyjny charaktar i mocny pačatak. «Serca takoje biełaje» pačynajecca scenaj samazabojstva maładoj dziaŭčyny, a apošnija staronki trymajuć u napružańni, niby najlepšy detektyŭ. Adno što Maryjas snuje svaje ramany niazvykłym sposabam, i nia mienšaje značeńnie za siužet maje toje, jak jon apaviadajecca.
Apošni na ciapierašni momant raman Maryjasa — heta «Tvoj tvar zaŭtra», jaki maje vyjści ŭ dvuch tamach. Jaho hałoŭnaha hieroja, ad imia jakoha viadziecca apovied, najmajuć brytanskija specsłužby, jakija daručajuć jamu nazirańnie za peŭnymi asobami. Na apovied «u ciapierašnim časie» nakładajecca druhi plan — los baćki hałoŭnaha hieroja padčas hišpanskaj hramadzianskaj vajny. Maryjas źviartajecca da svaich ulubionych tem — ciažaru minułaha, zdrady i ciomnych zakutkaŭ dušy.
Adzin z krytykaŭ skazaŭ, što Maryjasaŭ apaviadalnik nia tolki viedaje pra ŭsio, ale i viedaje pra ŭsio ŭsimi mahčymymi sposabami. Niesamavitaje nahruvaščvańnie detalaŭ i sutyknieńnie procilehłych varyjantaŭ raźvićcia padziej nadajuć hetaj prozie specyfičny rytm. Heta knihi, što tonuć u zalevie słoŭ, jakija, adnak, biaruć u pałon svajoj pryhažościu. Maryjas śćviardžaje, što nikoli nia pravić adnojčy napisanaha tekstu. Kali vyjavicca, što jon sam sabie ŭ niečym piarečyć, to pad kaniec ramanu piša niešta inšaje, čym u pačatku, — što zrobiš, u žyćci taksama nielha vypravić padziej, jakija zdarylisia.
U asnovie svajoj padobnaja, ale na praktycy zusim inšaja proza Enryka Vila-Matasa. Barseloniec (nar. 1948) taksama nia suprać pahulacca z umoŭnaściami. Pra siabie lubić apaviadać anekdoty, jakija žyva nahadvajuć frahmenty jahonych knih. Praca piśmieńnika zacikaviła jaho, kali jon hladzieŭ film z udziełam Marčeła Mastrajani. «Ja chacieŭ być volny i nie chadzić štoranicy ŭ kantoru. Aproč taho, mnie spadabałasia kinošnaja žonka Mastrajani, Žanna Maro», — tłumačyć jon. Karjeru svaju Vila-Matas raspačaŭ hučnym ramanam «Aśviečany zabojca», jaki naradziŭsia z prablemy, abmiarkoŭvanaj raniej Mihielem de Unamuna: jak napisać knihu, čytańnie jakoj pryvodziła b da śmierci. Potym źjaviłasia «Karotkaja historyja pieranosnaj litaratury». Hety raman pierakanaŭ krytykaŭ u vyklučnym talencie aŭtara.
Z času svajho debiutu ŭ 1977 h. Vila-Matas publikujecca rehularna — apošnimi byli rečy «Paryž nikoli nie kančajecca» (2003) dy «Bartłbi i kampanija», jaki zakranaje spravu niečakanych źniknieńniaŭ viadomych piśmieńnikaŭ, — i nitrochi nia tracić tempu. Radryha Fresan, piśmieńnik z Buenas-Ajresu, nazyvaje jaho «samym arhientynskim z hišpancaŭ», paraŭnoŭvajučy jaho tvory z chałodnymi metafyzyčnymi zabaŭkami Borchiesa.
Praściej, karaciej i svoječasoviej
A maładyja hałasy? Dy choć by Belen Hopehui. Jaje debiutnaja knižka — «Maštab mapaŭ» (1993). Najnoŭšyja — «Rečaisnaść» i «Zavajova pavietra». Hopehui viartajecca da prastaty ŭ apoviedzie, admaŭlajecca ad farmalistyčnaj ekstravahantnaści na karyść pradumanaj, ale niemudrahielistaj kanstrukcyi. U jaje intymnaj prozie vidać nieachvota da vialikich słoŭ, litaratarskich plotak i biespadstaŭnaj virtuoznaści stylu.
Poŭny varyjant čytajcie ŭ papiarovaj i pdf-versii hazety "Naša Niva"
SP; pavodle gazeta.pl
