Jak heta – pražyć usio svajo žyćcio pry adnym prezidencie? Jakija infarmacyjnyja płyni farmujuć ich śvietapohlad? My vyrašyli zazirnuć na inšy bok palityčnaj i hramadskaj śviadomaści maładoj hienieracyi i pahutaryli z tymi, chto ŭ toj ci inšaj stupieni padtrymlivaje dziejnuju ŭładu.
Za što hetyja 20-hadovyja lubiać svaju krainu, jak razumiejuć svabodu, dziela kaho zamianili bčb-ściah, navošta patrebnyja Ladovyja pałacy, čym karysnyja subotniki, jak zmahacca z karupcyjaj, chto atrymlivaje vyhadu ad revalucyj i čamu nie treba paraŭnoŭvać sučasnuju Biełaruś z krainami Zachadu?
Adznačym taksama, što hieroi artykuła pahadzilisia pahutaryć z 34mag tolki na ŭmovach ananimnaści.
Michaił, 20 hadoŭ
Miančuk u trecim pakaleńni. Zakančvaje ekanamičny. Lubić čytać, padarožničać, stasavacca ź siabrami. Niadaŭna adkryŭ IP.
– Bolšaja častka moładzi nie maje ŭjaŭleńnia, pra što kaža. Ludziam majho ŭzrostu naša dziaržaŭnaja sistema nikoli nijakim čynam nie zaminała zarablać, žyć, viesialicca i vučycca.
Kali čałaviek žyvie ŭ svajoj krainie, jość dźvie pryčyny, ź jakich jon moža pajści na jaki-niebudź mitynh: abo jon haładaje, a dziaržava pierakryvaje ŭsie kanały dla zarobku, abo ŭ jaho niama mazhoŭ.
Biełaruskamoŭnym nichto nie pieraškadžaje razmaŭlać na biełaruskaj movie. Asabista ja viedaju traich ludziej, jakija pastajanna joj karystajucca, ale hetaha nie prapahandujuć. Heta i jość svaboda vybaru, pra jakuju ŭsie vakoł kažuć, – u nas čałaviek volny vybirać, na jakoj movie jamu dumać.
Moža być, prapahanda biełkultury i nie na vyšejšym uzroŭni, ale asabista dla mianie jana idealnaja. Paŭsiul naša simvolika, łozunhi «kuplajcie biełaruskaje», i ŭsiakija inšyja znaki, jakija źviazvajuć biełarusa ź jaho historyjaj. I heta ni kropli nie razdražniaje, a pryvodzić da jakoha-nijakaha patryjatyzmu.
Suśvietnaja supolnaść vielmi lubić krytykavać dziejnaść luboj dziaržavy. Ukraina prybrała ruskuju movu, a na fiederalnych kanałach užo kažuć, što heta sproba źniščyć ruskamoŭnaje nasielnictva. Usio vielmi adnosna.
U inšych krainach ludzi mohuć vyjści na mitynh i zładzić roznyja prablemy na toj ci inšaj słužbie. Naprykład, aeraport stanie. Heta daje im mahčymaść dumać, što jany ŭdzielničajuć u palityčnym žyćci krainy. Nasamreč heta nie tak.
U mianie jość svajaki ŭ Estonii, jakija svaimi vačyma bačyli pierachod da ekanomiki Jeŭrasajuza. Usia ich pradukcyja pajšła na ekspart, pavialičyŭsia impart. Ciapier tam va ŭsich kramach jość usio, ale hrečka, naprykład, francuzskaja. Zarpłaty i piensii raniejšyja, a pradukcyja kaštuje ŭ razy daražej. My vielmi lubim kazać pra vysokija zarobki ŭ Jeŭropie, ale časta zabyvajem pra toje, jakija tam vysokija ceny.
Naš lidar pavodzić siabie tak ža, jak i ŭsie palityčnyja lidary, što zaležać ad inšych dziaržavaŭ. Jany pavinny trymać u abcuhach svaju krainu i bałansavać. Mnie miascovy bałans padabajecca. Ja nie daviedzieny da takoj stupieni, kab pajści na płošču, ja nie chaču, kab maje svajaki paciarpieli. Ja liču, što ŭ našaj krainie i złačynnaść, i ŭsio astatniaje źviedzienaje da takoha ŭzroŭniu, što ludziam nie treba iści na hetyja kroki.
Mnie padabajecca toje, što ŭ nas minimum złačynnaści. Pamiatajecie situacyju, kali studentka pračytała SMS u niejkaha chłopca na telefonie – i tut ža pierakryli mietro? Spracavali nastolki apieratyŭna, nakolki mahčyma. Tak, niejki čas było niazručna jeździć, ale tut ža vyvieli novy transpart.
U nas sacyjalna-aryjentavanaja ekanomika, jana ŭvieś čas raźvivajecca. My ničoha nie možam zrabić z kursam valut jak nacyja. Stabilizavać svoj zołatavalutny zapas my nie ŭ stanie. Svajho ŭnikalnaha praduktu ŭ nas taksama niama. Tamu Biełaruś stvaraje popyt na siabie praz usie tyja pradukty, jakija prachodziać praź jaje tranzitam. My stvarajem popyt na krainu praz toje, čaho, pa sutnaści, niama.
U nas dachalery talenavitych ludziej. Prosta dla kožnaha talenavitaha čałavieka treba stvarać infrastrukturu. Kali jaje niama – značyć, niama i nieabchodnaści. Ja hladzieŭ adzin biełaruski film – «Vyšej za nieba». Mnie jon vielmi spadabaŭsia.
Ja kupiŭ by knižku Janki Kupały ŭ dobraj vokładcy. Choć mnie i praściej spampavać jaje ź internetu, usio ž taki ja chacieŭ by mieć jakasnaje, novaje, sučasnaje vydańnie. Ale takich knih niama.
Ja ščaślivy. Mnie nichto nie pieraškadžaje pracavać i zarablać. Ja chacieŭ by daviedacca, čamu jaki-niebudź inšy biełarus nie moža pracavać i radavacca žyćciu? Nieadukavany čałaviek moža ŭładkavacca na jaki-niebudź zavod. U mietro vuń visiać abviestki: zarpłata mašynista ciahnika 12 miljonaŭ. Heta bolš za štuku baksaŭ. Chopić.
Tak, ja identyfikuju siabie jak biełarusa. Ja kažu: «I'm from Belarus» – i hanarusia hetym. Nam jość čym hanarycca.
Ja pajdu na vybary. I budu hałasavać za dziejnaha prezidenta.
Jana, 19 hadoŭ
Studentka piedahahičnaha, budučaja vykładčyca historyi. Lubić vučycca, zaŭsiody chacieła vykładać. Nieabyjakavaja da pachodaŭ i muzyki.
– Mnie padabajecca toje, što ŭ nas stabilnaść. U nas niama buntaŭ, jak u susiedniaj Ukrainie. Apošnija padziei ŭ ich nie pryviaduć da dabra.
U luboj krainie zaŭsiody jość apazicyja. U nas u 2010 hodzie jana vyrašyła siabie prajavić. Viadoma ž, u ich ničoha nie atrymałasia, bo heta było svoječasova pahašana. Tak, na płoščy ludzi vykazvali svaje dumki, ale ŭsio heta było takim prazachodnim. Chto tam bastavaŭ? Takija małaletki, jak my? Jany vyjšli i skazali toje, što im našaptali, bolšaść ź ich była prapłočanaja.
Toje, što ŭ nas dušać mitynhi, heta dobra. A navošta davodzić krainu? Naohuł, jość paniaćcie mitynh, a jość – łamać dźviery Doma ŭrada.
Bčb u bolšaści pažyłych ludziej asacyjujecca ź niamieckim ściaham. Bo niemcy kaliści prychodzili hramić krainu z takimi ściahami. Jaho tamu i źmianili, kab vieterany nie aburalisia.
Mnie jak historyku padabajecca toje, što našy pomniki kultury ŭ dobrym stanie. Niadaŭna vyjšaŭ film «Voś heta kachańnie» – tam vielmi šmat biełaruskich miaścin, i ŭsie jany pryhožyja, achajnyja. U nas nievierahodnaja pryroda, za joj sočać, pastajanna pravodziać subotniki. Nie soramna pryvieści zamiežnikaŭ i pakazać Biełaruś.
Mnie padabajecca stabilnaść u ekanamičnym płanie. Ja sioleta była ŭ Rasii, naturalna, paraŭnoŭvała ź Biełaruśsiu. Dyk voś, ceny tam takija ž, a pracy niama nijakaj. U nas, naprykład, usio robicca dla taho, kab vioska nie zahnułasia kančatkova: budujuć ahraharadki, hrošy nakiroŭvajuć tudy niemałyja.
My nie hublajem svaju suvierennaść, bo ŭ lubych pieramovach i pahadnieńniach prysutničaje naša nacyjanalnaść i adstojvajucca našy intaresy. My nie prahinajemsia. U krainie pavinien być lidar – heta jak u Rymskaj impieryi: jość Cezar, jość sienat i hetak dalej.
Voś toje, što Łukašenka robić sa škołaj i naohuł z adukacyjaj – davoli sumna. Ja navat nie viedaju, jak hetuju situacyju možna palepšyć. Sama sistema adukacyi złamanaja. U nas niapravilna raźmiarkoŭvajucca dziaržsrodki: nastaŭnik atrymlivaje mizer, a prybiralščyca ŭ mietro – u 2–3 razy bolš. Heta kryŭdna.
Sumna toje, što pałova nasielnictva nie razmaŭlaje na movie, bo škoły ŭ nas naskroź ruskamoŭnyja, a biełmova vykładajecca na ŭzroŭni dźviuch hadzin na tydzień. Vielmi kryŭdna, kali padručnik historyi Biełarusi napisany na ruskaj movie.
Navat kali pavialičyć zarobak vykładčykam, ničoha nie źmienicca. Bolšaść nastaŭnikaŭ prychodziać tupa, kab adsiedzieć svaje hadziny. U nas usio robicca pad papierku. Ludzi bajacca prajavić svaju inicyjatyvu, ukłaści va ŭsio svaju čaścinku. Ludzi hetaha nie chočuć rabić.
Pakul ja rychtujusia adpracoŭvać navučańnie ŭ škole, ale naohuł ja dumała pra toje, kab pajści ŭ milicyju. Bo płaciać tam lepiej i cišyni bolš. Niama kryklivych dziaciej.
Karupcyja ŭ nas taksama jość, ale nie takaja mocnaja, jak u toj ža Rasii. Naturalna, usie chočuć pažyvicca. Asabliva, kali zachodziš u kramu, a tam kaŭbasa pad 100 tysiač kaštuje.
Dziaržava budujecca na mocnym aparacie. Nu a jak prezident moža za ŭsioj administracyjaj prasačyć? Prachodziać hady, ludzi źmianiajucca. Aparat – heta ž jak mašyna. Kali jość karupcyja i słabaść – značyć, budzie irža. I čym chutčej irža budzie raspaŭsiudžvacca, tym chutčej mašyna zdochnie. U nas niama hetaj iržy. Mašyna jedzie.
U nas na łapu biaruć nie ŭsio i nie kožny. Navat kali chtości i biare, to dziesiać razoŭ padumaje, pierš čym uziać. Bo tut heta adsočvajecca jak maje być, i heta mianie raduje.
Ci bahaty ŭ nas prezident? Nu vidavočna, što nie biedny. Ja liču, što i nasielnictva ŭ nas dastatkova zabiaśpiečanaje.
Ja nie lublu, kali nas paraŭnoŭvajuć z krainami Zachadu: «Voś, u Anhlii tak, a ŭ Amierycy tak». A što vy paraŭnoŭvajecie? U nas pryhonnaje prava admianili ŭ 1861 hodzie, a ŭ Anhlii ŭžo mietro funkcyjanavała.
Usie viedajuć pra śviata Ivana Kupały, ale mała chto viedaje, što ŭ našych pašpartach na kožnaj staroncy jość list paparaci jak simvał. Jon bačny pry ultrafijalecie. Bolšaść pra heta nie viedaje, pra naša, biełaruskaje.
Siońnia ŭ maładych niama palityčnaj mudraści, razumieńnia pracesaŭ. Ja, naprykład, liču, što ŭ nas demakratyja, ale ź inšaha boku: dzie svabodnaja presa? Voś my ciapier siadzim, šepčamsia i navat baimsia słova skazać. Bo potym sabaki nie adkapajuć.
Alaksiej, 22 hady
Pracuje pa fryłansie, niekalki miesiacaŭ na hod pravodzić u svajoj dziaŭčyny ŭ Charkavie. Zachaplajecca transpartam, 3D-madelavańniem. Nie pje, nie palić.
– Horad u nas pryhožy, čysty. Pramysłovaść na fonie susiedziaŭ pracuje. Pytańnie ŭ tym, pierad kim hetym hanarycca? U mianie šmat znajomych z Ukrainy – voś pierad imi ja mahu hanarycca tym, što ŭ nas tut jašče nie ŭsio prasrali. Trahična, viadoma, kankuravać «Haryzontu» z LG abo Samsung, ale jon taksama sprabuje vyžyć, pracuje z kitajcami, mikrachvaloŭki robić i ŭsio takoje.
Asablivuju hordaść u mianie vyklikaje naš hramadski transpart, va ŭsialakim vypadku toje, što źbirajecca ŭ krainie. Jak by tam ni było, «Biełkamunmaš» vyrablaje najlepšyja tralejbusy ŭ SND.
U nas kulajuć spadarožniki ŭ kosmas, pieryjadyčna navat z pośpiecham. Zdajecca, navuka idzie, ale, mabyć, krychu nie tudy. Heta paśla Sajuza zastałosia, tam usio było kinuta na vajennuju vytvorčaść, a bytavyja patreby pajšli pa baku.
Takaja kolkaść ladovych pałacaŭ i rezidencyj mnie taksama nie nadta padabajecca. Ź inšaha boku, jany vielmi pryhožyja i imi možna vychvalacca pierad turystami. Miarkujučy pa ŭsim, Biełarusi vielmi važna vypiendrycca pierad bližejšymi susiedziami. Treba ž na fonie kahości vyhladać dobra.
Ja nie sutykaŭsia z karupcyjaj, moža być, tamu, što nie vielmi časta sutykajusia ź dziaržstrukturami. Inšaja reč – pastajanna, kali chtości idzie ŭ palikliniku, uspłyvaje hetaje: «Nu, treba ž niešta prynieści». Ale heta nie pavieŭ novaha času – u nas apošnija hadoŭ dźvieście tak. Niešta ŭkaraniłasia ŭ śviadomaści.
Kali nie kazać toje, što vielmi nie padabajecca palitykam, adčuvaješ siabie volna. Padobnaja situacyja isnuje ŭ luboj krainie: roźnica tolki ŭ tym, nakolki hučna ŭ tym ci inšym miescy dazvalajuć kazać nie pažadanyja dla ŭładaŭ rečy.
Na žal, biełaruskaja mova sama pa sabie asacyjujecca ŭ mnohich z apazicyjaj i, miakka kažučy, čymści nie vielmi adekvatnym. Mnohija razumiejuć, što heta niapraŭda, ale tak skłałasia.
My pastajanna budujem pałacy sportu i hałasujem za zdarovuju nacyju, a pobač pradajom za kapiejki ałkahol i cyharety. Dyk voś, kali my chočam zmahacca za zdaroŭje nacyi, treba pavyšać ceny. Kali «čarniła» kaštuje vosiem tysiač, a małako – dziesiać, u hałovach abyvacielaŭ niešta pačynaje karacić.
Nie hałasavać – niecikava. Ja nie nadta razumieju bajkotaŭ vybaraŭ, bo tak ci inakš chtości hetyja hałasy padličvaje. I navat kali padličvaje niapravilna, kali-niebudź chto-niebudź padličyć pravilna. A kali ludzi nie chodziać hałasavać, to i atrymlivajecca 93 % za ŭrad. Łahična?
Va Ukrainie kažuć, što revalucyju narod zrabiŭ. Ale zvyčajna treba zychodzić z taho, kamu heta vyhadna. Kamu vyhadny prychod prajeŭrapiejskaha ŭrada? Ščyra kažučy, heta vyhadna Jeŭropie. ES padpiša asacyjacyju i adkryje miažy. Ale što ŭkraincam tudy adpraŭlać? Harełku i prastytutak? Heta, pa-mojmu, i tak tudy idzie.
Usie kažuć, što my ciapier takija zaležnyja ad Rasii, a voś u Jeŭraźviazie my budziem niezaležnyja. Nu heta ž tryźnieńnie.
Tyja, chto stajaŭ na płoščy, viadoma, stajali nie za hrošy. Ale, hruba kažučy, imi kiravali tyja, chto stajaŭ za hrošy. Heta značyć, što rabiaty sapraŭdy stajali za ideju, a za ich śpinami – tyja, kamu zapłacili.
Časta kažuć «hetaje pavietra niesvabody» i hetak dalej. Ja nie dumaju, što tut prama niejkaje asablivaje pavietra. Prosta ŭ nas sapraŭdy bolš paradku, i ŭ hetym niama ničoha drennaha. Amal što niama ničoha drennaha.
Baćka – afihienna charyzmatyčny čuvak. Luby ź viadomych mnie palitykaŭ na siońniašni momant ćmianieje ŭ paraŭnańni z Łukašenkam. Heta vielmi kruta, i ŭsie jaho pres-kanfierencyi sapraŭdnyja, žyvyja. Ja starajusia hladzieć usie jaho intervju, mnie cikava słuchać, jak i što jon kaža. U bolšaści vypadkaŭ jon kaža vielmi pravilnyja rečy.
Našy lidary zvyčajna raspaviadajuć pra niejkija amorfnyja paniaćci: pravy čałavieka, svabodu słova. Dyk voś, dla bolšaści nasielnictva heta niešta vielmi dalokaje, bo kankretna ich pravy ŭ pryncypie nichto nie parušaje.
Ja nie skazaŭ by, što ŭ nas dyktatura. A ŭ čym jana vyjaŭlajecca, akramia adsutnaści svabody słova i najaŭnaści palitviaźniaŭ? Mnie hetaha mała. Dyktatura – heta miljon rasstralanych asabista Stalinym.
Vonkava my adnaznačna Jeŭropa. U Horadni tak naohuł Jeŭropa Jeŭropaj. Ale nasamreč my dzieści pamiž. Va ŭsialakim vypadku, my dakładna nie Rasija, pa atmaśfiery, pa ludziach. My – heta my. My takija dobryja ŭsie.
