U Minsku Vasil Babič skuplaŭ mapy z nacyjanalnym kałarytam. Fota Mikoły Buhaja.
Vasil Babič — ukrainski vijałančelist, u jakoha chobi — biełaruskaja mova. Jon havoryć pa-biełarusku, čytaje ŭsio biełaruskaje. U Kijevie cełaja supołka takich, jak jon. Jany źbirajucca raz na dva tydni ŭ aŭtorak u jadalni «Akademija» na Padole. Na dniach Babič čarhovy raz pabyvaŭ u Biełarusi (dyj Smalensku) i zapisaŭ svaje ŭražańni. Prapanujem ich Vašaj uvazie.
Heta ŭžo maja treciaja pajezdka ŭ Biełaruś i pieršaja — u Rasiju. Ja padarožničaŭ z 26 lipienia pa 1 žniŭnia.
Pramyja ciahniki z Kijeva ŭ RB i raniej byli darahija, a ciapier pahatoŭ. Tamu ja pajechaŭ aŭtobusam «Kijeŭ—Homiel».
Našy pamiežniki ciapier zachodziać u aŭtobus z aŭtamatam. Z aŭtamatam siadzieŭ i pamiežnik na ŭjeździe na KPP. KPP naš, darečy, umacavali miaškami ź piaskom.
U Homieli sustreŭsia sa svaim daŭnim znajomym, aŭtaram inicyjatyvy «Spravavodstva pa-biełarusku» Iharam Słučakom. Ihar pakazaŭ mnie horad, u tym liku i pomnik Šaŭčenku. U mianie ŭžo kalekcyja zdymkaŭ z pomnikami prodku (ja jahony svajak pa dalokaj linii, maje karani z Kijeŭščyny i Čarkaščyny).
U Homieli pryhožaja raka (Sož), jašče — pałac, a tak ničoha asablivaha. Potym ja pajechaŭ na Minsk.
Mietro
U minuły raz ja byŭ u Miensku dva hady tamu, u žniŭni 2012.
Za hety čas u Miensku adkryli čatyry stancyi mietro, tamu ja pajechaŭ nahaniać upuščanaje. Akramia taho, ja raniej nie razhledzieŭ i paŭdniovuju častku Aŭtazavodskaj linii (ad st. «Pieršamajskaja» da st. «Mahiloŭskaja»). Apošniaja adkrytaja stancyja minskaha mietro («Malinaŭka») mnie padabajecca bolš za ŭsio. Naohuł, u minskim mietro niejak valniej, mienšyja intervały ruchu i kolkaść pasažyraŭ, čym u kijeŭskim. Z druhoha boku, košt prajezdu ŭ minskim mietro istotna vyšejšy, 3700 Br suprać 2 hryvien — u kijeŭskim.
Hrošy
Biełaruś — kraina miljanieraŭ. Stać miljanieram u Biełarusi dastatkova prosta — dla hetaha dastatkova raźmianiać tolki adnu banknotu.
U mianie z papiaredniaj pajezdki jašče zachavalisia banknoty naminałam u 10Br, dyk ja daviedaŭsia, što hetyja hrošy ŭžo nie chodziać. Samy pisk marazmu ŭ hetym pytańni ja bačyŭ ŭ prybiralni minskaha vakzała, užo kali jechaŭ ź Minska. U viadry dla vykarystanaj tualetnaj papiery ŭ kabincy tualeta valaŭsia ź dziesiatak vykarystanych nie pa pryznačeńni banknot naminałam u 100 Br… Naohuł, ździŭlajusia, čamu Biełaruś nie vypuścić narmalnyja hrošy biez hetych šmatlikich nuloŭ na kancy? Mnie zdajecca, što heta nie dobra, kali valutaj padcirajucca ŭ pramym sensie hetaha słova.
Ideałahičnyja źmieny
Słaba vyjaŭleny, ale ŭsio ž jany jość. Mnie padałosia, što kultu tak zvanaj «Vialikaj Ajčynnaj vajny» stała mienš. Tut treba ŭdakładnić: mienš — nie značyć mała! Stała mienš adnosna taho, kolki było dva hady tamu. Voś i ŭsio! Jość šmat rekłamy biełaruskaj movy, bolš, čym u minułyja razy.
Źjaviłasia rekłama biełaruskaj daŭniny, naprykład, Niaśvižskaha zamka — na biełaruskaj movie!
Mnie zdajecca, što Łukašenka ŭsio ž zrazumieŭ, što kaniec moža pryjści z uschodu, ale zrazumieŭ jon heta zanadta pozna. Ja naohuł staŭlu na toje, što, jak tolki Ukraina raźbiarecca z DaMbasam, Rasija ŭščylnuju zojmiecca Łukašenkam. Darečy, jakraz i mahčymaść dla hetaha «dobraja» — u nastupnym hodzie ŭ RB vybary Łukašenki.
Prablemy z vajfajem
Amal uvieś Minsk pakryty sietkaj Wi-Fi «Biełtelekam». Zrešty, sietka płatnaja, padklučycca, pa idei, možna abo nabyŭšy śpiecyjalnuju kartku, abo praz mabilnaha apieratara. Pieršy varyjant ja nie aprabavaŭ, a druhi aprabavaŭ — «pasłuha časova niedastupnaja»… Jašče niepryjemna ŭraziła adsutnaść Wi-Fi u minskim Makdaku. Narešcie, Wi-Fi byŭ znojdzieny ŭ adnoj z kaviarniaŭ Vierchniaha horada. Va ŭładaŭ Biełarusi jość niejkaja paranoja ŭ płanie patreby kantralavać internet, tamu jany ŭsialak «zmahajucca» za identyfikavany dostup da sietki. Viadoma, dla tych, chto sapraŭdy zajmajecca finansavym machlarstvam praź internet takija «abmiežavańni» absalutna biessensoŭnyja…
Naohuł, ja źbiraŭsia jechać paśla Minska na Hrodna, a adtul — na Polšču. Ale pakolki ciapier vialikija zatrymki ź vizami ŭ Kijevie, to vyrašyŭ padkarektavać płany, a ŭ Hrodna źjeździć inšym razam, tranzitam z/na Polšču.
Orša
A hetym razam pajechaŭ ja na ŭschod. Spačatku ciahnikom da Oršy. Heta horad — vialiki tranzitny čyhunačny vuzieł. Pryjšłosia niekatory čas čakać na vakzale ŭschodu sonca, kab prahulacca pa horadzie. Naziraŭ, u pryvatnaści, i toje, jak u napramku Rasii prajechaŭ hruzavy ciahnik z aŭtamabilami-rakietanoscami…
Sama Orša — nievialiki biełaruski rajcentr. Zabudova — małapaviarchovyja «panelki», staryja 2-ch i 3-ch-paviarchovyja damy, a taksama pryvatny siektar. U niejkaj stupieni nahadvaje małyja harady Polščy. Akuratna, čysta, i aŭtobus prychodzić pa hrafiku da chvilin.
Paśla Oršy ja vyrašyŭ pajechać u Smalensk praź Viciebsk — adtul elektryčka ŭ napramku Smalenska išła raniej, čym z Oršy. U Viciebsku. Pra Viciebsk ničoha asabliva napisać nie mahu — bačyŭ, pa sutnaści, vakzał i pryvakzalnuju płošču.
Smalensk
Ź Viciebska ja pajechaŭ u kirunku Smalenska. Pramych elektryčak pamiž haradami niama (jak i z Oršy, darečy). Ź Viciebska chodzić elektryčka ŭ horad Rudnia, heta ŭžo administracyjna Rasija. Adtul užo idzie ruskaja elektryčka na Smalensk. Anałahičnaja i situacyja na linii Orša-Smalensk: biełaruskaja elektryčka dajazdžaje da prypynku Krasnaje, a ŭžo adtul idzie ruskaja elektryčka da Smalenska. Usie rejsy (ułasna, dva: adzin ranicaj i adzin uviečary) uzhodnienyja pamiž saboj.
Elektryčka z Rudni napačatku, zdajecca, była napoŭniena amal vyklučna biełarusami, jakija jechali ź Viciebska. Ale potym usio bolš padsadžvałasia mienavita miascovaha nasielnictva. Sieła i niamała «kałaradaŭ», ź vialikimi, tłustymi stužkami. Navat vyhladajuć jany ahidna. A pra «ŭnutrany śviet», ja, prabačcie, nie raspytvaŭ.
Sialanie Smalenščyny, što padsieli na elektryčku, havaryli biełaruskaj fanietykaj, ale słoŭnikavy zapas u ich vidavočna ad ruskaj movy, biełarusizmaŭ ja nie pačuŭ. U adroźnieńnie ad, naprykład, paŭnočnaj Čarnihaŭščyny, dzie jakraz biełaruskija słoŭcy vielmi navat sustrakajucca. Sapraŭdy, fanietyka — heta ŭžo apošniaje, što pamiraje ŭ nośbitaŭ movy.
Sama elektryčka z Rudni ŭ Smalensk sučasnaja, nahadvaje polskija «šynabusy».
U samym Smalensku, darečy, kałaradskich stužak nie hetak šmat, jak ja čakaŭ. Bačyŭ praŭda, hrafici «Naša siamja — SSSR»…
Niazvykła bačyć maleńki Dniapro…
Pahladzieŭ i pryhaženny Uśpienski sabor. Zrešty, ab architektury ja tut raspaviadać asabliva nie budu. La sabora stajała šeść mašyn, i ź ich try — z kałaradskaj simvolikaj. U dvary jakraz razmaŭlali hałoŭny pop i małodšy. Zatym małodšy sieŭ u adno z «kałaradskich» aŭto i źjechaŭ. «Kałaradskim» byŭ i samy vialiki i lepšy džyp, vierahodna, hałoŭnaha papa. Užo na vychadzie pryčapiłasia da mianie žabraki čatyry, ja ich akuratna abyšoŭ. Adzin ź ich naŭzdahon skazaŭ, što ja bahaty čałaviek, a dalej ja ŭžo nie pačuŭ.
Ahledzieŭ ja i reštki Smalenskaj krepaści.
Taksama zachodziŭ i ŭ rasijskija mahaziny. Uraziła kolkaść imitataraŭ zbroi i madelaŭ vajennaj techniki ŭ adździele «cacki».
Taksama ździŭlaje kiryličny nadpis na «MakDonaldsie». Usio ž, navat u Biełarusi jon łacinkaj.
Uvohule, Smalensk — davoli brudny horad z pravincyjnym charaktaram i ŭkrainskaj jakaściu daroh. Staryja cerkvy robiać jaho krychu padobnym da Čarnihava.
Uvohule, ja vielmi rady, što źjeździŭ na ŭschod Biełarusi i ŭ Smalensk. Paśla hetaj pajezdki mnie kančatkova stała zrazumieła, što na samoj spravie rasijskuju miažu ja pierasiok nie pad Rudniaj, a ŭ Novaj Hucie, jakaja miažuje z Čarnihaŭščynaj. Što adroźnivaje Biełaruś ad Rasiei?
1) Reštki biełaruskaj movy.
2) Ułasnaja valuta.
3) Bolš paradku i čyścini.
4) Darasiejskaje minułaje Biełarusi.
Pratektarat
Niekatoryja fiłasofskija vysnovy. Biełaruś ciapier čymści kštałtu daminijona, a moža, i pratektarata Rasii. I ja heta pišu zusim nie z metaj abrazić biełarusaŭ! Viadoma, jość i mienšaść, jakaja jakraz jość całkam jeŭrapiejskim narodam i całkam adroznaja ad Rasii.
Ale, spadary, u Miensku ŭ suvienirnych kramach pradajuć ściahi Rasii naroŭni z čyrvona-zialonym ściaham… Dy i sam čyrvona-zialony ściah — heta jakraz simvał pratektarata… U biełaruskich kramach biełaruskaja mova amal vyklučna znachodzicca ŭ siekcyi «biełaruskaja litaratura». Praktyčna niama knih pa-biełarusku, naprykład, pa miedycynie, fizicy, chimii. Mnie navat nie ŭdałosia znajści ničoha narmalnaha na biełaruskaj movie pra historyju Biełarusi. Jość niejkija dapamožniki pa padrychtoŭcy da testaŭ. Usio. Mahčyma, niedastatkova šukaŭ.
* * *
Supołka biełaruskamoŭnych i biełarusafiłaŭ Kijeva źbirajecca a 19.00 u aŭtorki.
Źbirajecca raz na dva tydni. H.zn., adzin aŭtorak źbirajecca, druhi nie. Apošni raz sustreča była 5 žniŭnia, nastupnaja pa płanie maje być 19. Miesca sustrečy - zvyčajna stałovaja «Akademija». Heta la hałoŭnaha korpusa Kijeva-Mahilanskaj akademii, mietro «Kantraktovaja płošča». Ale časam sustrečy adbyvajucca i ŭ inšych miaścinach, naprykład, u restaracyi biełaruskaj kuchni «Panskija placki / Siabry» (https://www.facebook.com/panskiyaplatski). Časam byli sustrečy i na fiłfaku va ŭniviersitecie Šaŭčenki.
