Siońnia 22 červienia, paniadziełak.
Navat dziŭna, što paniadziełak.
U mai telefanavała Nataša ź Jaŭrejskaha abščynnaha doma, jaho jašče nazyvajuć Chesied.
Ja nie znajomy z Natašaj. Maładym pryhožym hołasam jana spytała, ci niama siarod maich svajakoŭ achviar Chałakostu – Jad Vašem, izrailski miemaryjał Chałakostu, usio jašče źbiraje proźviščy i imiony. Ja adkazaŭ, što maim svajakam, to bok i mnie, pašancavała – achviar Chałakostu siarod ich niama.
Praz tydzień Nataša telefanavała iznoŭ i spytała, ci nie zahinuŭ chto z maich svajakoŭ na vajnie. Ja adkazaŭ, što zahinuła Viera, stryječnaja siastra, ale jana nie jaŭrejka. Nataša pamaŭčała, a potym paprasiła raspavieści pra Vieru padrabiaźniej. Ja zrazumieŭ, što jana zapisvaje, i pačaŭ apaviadać pavolna. Nazvaŭ dziavočaje proźvišča Viery – Miśnik, jaje muža Apanasa Makareviča.
Viera Miśnik.
Da vajny jany abodva byli maładymi nastaŭnikami ŭ Siamionavičach, što niepadalok ad Uzdy. Apanas adrazu pajšoŭ na front, a Viera z dvuchhadovaj dačuškaj Śviatłanaj zastałasia. Hiestapa ŭziało jaje litaralna za tydzień da vyzvaleńnia, potym jaje, luta źbituju, bačyli ŭ dvary ŭździenskaj turmy, potym bačyli, jak na jaje nackavali sabak, jakija razarvali na joj cieła, potym — raskryžavanaj na ścianie chlava… Potym užo nichto jaje nie bačyŭ. Nidzie i nikoli…
Zastałasia fotakartka sa studenckaha bileta Minskaha piedvučylišča. Z hetaj fotakartki potym zrabili vialikuju, jana doŭha visieła ŭ muziei Ajčynnaj vajny pobač z adnajmiennym ordenam, katorym Vieru paśmiarotna ŭznaharodzili za toje, za što hiestapa zakatavała – za suviaź z partyzanami. Jana i była suviaznoj.
Dačku Śviatłanu vyhadavała babula Volha, maja ciotka. Śviatłana skončyła škołu ź siarebranym miedalom, chacia mahčymy byŭ i załaty. Kab nie niamieckaja mova. Jana nienavidzieła hetuju movu, admaŭlałasia jaje vučyć, navat syšła z adnoj škoły ŭ inšuju – tak urezałasia taja «varožaja mova» ŭ dziciačy słych i pamiać aryštam i hibiellu maci…
Jany ŭžo pakinuli hety śviet – babula Volha i Śviatłana. Pamior i Apanas. Paśla vajny viarnuŭsia ŭ Siamionavičy, iznoŭ ažaniŭsia, iznoŭ nastaŭničaŭ, razvodziŭ pčoł. Usie my — svajaki Viery, Apanas, jahonyja novyja žonka i dzieci siabravali, Apanas, kali naviedvaŭsia ŭ Minsk, pryvoziŭ rybu i miod…
Nataša ŭsio heta ciarpliva vysłuchała, toje-sioje ŭdakładniła, a praz tydzień pazvaniła iznoŭ: nie ŭspomniŭ ci ja, chto jašče z maich svajakoŭ zahinuŭ na vajnie? Joj, musić, zdavałasia, što zahinułych svajakoŭ pavinna być bolej.
Ja padumaŭ pra Mikałaja, syna ciotki Nadziei, siaredniaj matulinaj siastry. Ja zapomniŭ jaho pieršaje źjaŭleńnie ŭ našym domie, u 1945 hodzie, kali jon viartaŭsia z vojska, dzie vajavaŭ tankistam i navat u tanku hareŭ. Zapomniŭ, musić, tamu, što jon uziaŭ list papiery i namalavaŭ pryhožy imklivy tank z zorkaj, a potym jak hety tank haryć…
Tankist Mikałaj.
Ja nikoli nie raspytvaŭ jaho pra vajnu, chacia amal kožnuju vosień jon pryjazdžaŭ z Baku, dzie ŭsio paślavajennaje žyćcio pracavaŭ pažarnym na zdabyčy nafty, pabačycca z matulaj i źjeździć pad Stoŭbcy, u Kołasaŭski les u hryby, minčuki dobra viedajuć hety znakamity hrybny les…
U 1992 hodzie Mikałaj paviesiŭsia. Žonka napisała, što jon nie vytrymaŭ raspadu SSSR…
Nie, viadoma, ja nie staŭ raspaviadać Natašy pra Mikałaja, jon ža nie zahinuŭ na vajnie, tolki hareŭ…
«Nie ŭspomnicie?» — jana paŭtaryła pytańnie.
I ja ŭspomniŭ.
Ja ŭspomniŭ ciomny syry paŭpadvał na vulicy Miaśnikova, u domie z vyščarblenaj čyrvonaje cehły. Niedzie naprykancy 90-ch jaho źnieśli, kab nie zasłaniaŭ modnaje kazino…
U tym paŭpadvale z adnaho pakojčyka i niečaha padobnaha na kuchniu žyli babula Hita — matula baćki, jahonaja siastra Ema i troje jaje dziaciej: starejšy Siomik, Lila i Mulik. Babula Hita, pamiataju, uvieś čas razmaŭlała na idyšy sama z saboj, a Mulik vučyŭsia hrać na skrypačcy, chacia rabiŭ heta z adpaviednaj uzrostu nianaviściu. Siomik, a śledam i Mulik, skončyli z załatym miedalom škołu, potym MHU, stali viadomymi fizikami-jadzierščykami. Spačatku ŭ Jerevanie i Novasibirsku, potym – u Kalifornii…
Da siabroŭstva i svajackaj suviazi stała zusim daloka.
Ja ŭspomniŭ partret ich baćki ŭ vajskovaj formie na syroj, u razvodach, ścianie.
Ja mała što viedaŭ pra ichniaha baćku. Viedaŭ tolki, što imia jaho Abram, što proźvišča Chiejfiec i što jon zahinuŭ na vajnie.
Ja paabiacaŭ Natašy što-niebudź pra jaho daviedacca. I pazvaniŭ u Kaliforniju.
Siomik, Sem — jamu ŭžo dziaviaty dziasiatak — paviedamiŭ, što ich baćka Abram Hilalavič Chiejfiec zahinuŭ niedaloka až Mcenska, la vioski ź niezvyčajnaj nazvaj — Piervyj Voin, tam i pachavany. U hetaj vioscy jamu pastaŭleny pomnik, a škoła nosić jaho imia…
Abram Chiejfiec.
Čas ad času infarmacyjnyja ahienctvy paviedamlajuć pra śmierć apošniaha žaŭniera Pieršaj suśvietnaj. Spačatku heta byŭ francuz, za im – brytaniec, potym aŭstralijec…
Nie viedaju, ci pačujem my kali pra śmierć apošniaha žaŭniera Vialikaj Ajčynnaj, ci daviedajemsia jaho imia – u byłym Savieckim Sajuzie ličyć žaŭnieraŭ da apošniaha nie ŭ zvyčai.
Ad pieršaha — taksama.
Ale ž jon byŭ, Pieršy Voin, zabity na toj vajnie.
U kožnaj siamji – svoj pieršy.
Miljony, dziasiatki miljonaŭ — pieršych.
…Abram Chiejfiec zahinuŭ 6 kastryčnika 1941 hoda. Jakraz u hety dzień ja źjaviŭsia na boski śviet.
Takoje voś histaryčnaje supadzieńnie.
Zrešty, ja ŭsiaho tolki adkazvaŭ na pytańni nieznajomaj Natašy.
