Piarścionak z tajnika, znojdzienaha 5 lutaha na vulicy Antonava. Fota Valeryja Kurbatava.
Litaralna dzień tamu ŭ Hrodnie na vulicy Antonava znajšli sapraŭdny skarb z załatych maniet. Heta nie pieršaja znachodka ŭ hetym rajonie horada za apošnija 50 hadoŭ. Viadoma, što paśla Druhoj suśvietnaj vajny na hetaj vulicy znachodzili niekalki skarbaŭ, źviazanych z habrejskim žyćciom Hrodna. Usie jany byli znojdzieny ŭ radyusie 200 mietraŭ.
U čas vajny tut znachodziłasia hieta №2. Vierahodna, pierad samaj jaho likvidacyjaj ludzi staralisia schavać darahija im rečy, spadziajučysia zabrać paźniej. Ani niemcy, ani biełarusy ŭsich schavanych skarbaŭ tak i nie znajšli, a haspadary, jakija ich chavali, nikoli ŭžo nie viarnulisia. Praź dziasiatki hadoŭ, pry ramoncie damoŭ i kapańni aharodaŭ, haradziency natykajucca na «zołata mierćviakoŭ».
Najstarejšyja žychary vulicy dahetul nazyvajuć jaje, jak i da vajny, Ijerusalimskaj. Staryja damy, jakich zastałosia jašče troški, nadajuć vulicy vyhlad nievialikaha habrejskaha kvartała. Navat handlary, jakija kožny dzień stajać tut, stvarajuć adpaviednuju atmaśfieru.
Miarkujecca, što pieršy tajnik na hetaj vulicy znajšli niekalki hadoŭ paśla Druhoj suśvietnaj, na haryščy doma №10. Pra znachodku my amal ničoha nie viedajem, ale lehiendu pra skarb i siońnia raskazvajuć krajaznaŭcy.
U 1960-ch hadach kala doma №8 žychary zajmalisia aharodam i, trochi kapnuŭšy, natyknulisia na załatyja maniety. Skarb byŭ vialiki, składaŭsia z posudu i maniet - załatych i srebnych. Historyju hetaj znachodki pamiataje babula, jakaja dahetul žyvie ŭ domie №8.
- Ja žyvu tut z 1960-ha hoda i pamiataju, jak miascovyja raskazvali pra hieta. Sa słoŭ staražyłaŭ, paśla vajny jaho žychary nie viarnulisia, usie zahinuli. Pamiataju dobra momant, kali tam, dzie zaraz haścinica, u aharodzie znajšli skarb. Žychary doma kapali hrady i natknulisia na załatyja maniety. Los skarbu žančynie nieviadomy, dy i proźviščy žycharoŭ jana ŭžo nie moža ŭzhadać.
Čarhovy skarb znajšli ŭ 2011 hodzie, kali raźbirali stary dom №10 - ciapier tam haścinica «Siamaška». U padvale, u padvojnaj ściency, vyjavili niekalki siamiejnych relikvij. Adna ź ich - habrejski albom z mnostvam fatahrafij. Pra inšyja kaštoŭnyja rečy, znojdzienyja ŭ padvale, nichto ničoha nie raskazvaŭ, ale całkam mahčyma, što i tam było niešta kaštoŭnaje.
Pry budaŭnictvie haścinicy ad aryhinalnaha budynku pakinuli fasad.
Apošniuju viadomuju znachodku adšukali 5 lutaha 2015 hoda ŭ padłozie doma №4/1. Skarb mahła schavać siamja, jakaja žyła ŭ hetym domie, abo paźniej pierasialency ŭ hieta. Stolki maniet možna było schavać u dałoni, škarpetcy i h.d. Chutčej za ŭsio, zołata schavali ad biezvychodnaści. Ludzi viedali, što ŭsich vyviazuć, ale nadzieja na viartańnie zastavałasia.
Žycharka doma №4 Lizavieta Antonaŭna litaralna pradbačyła znachodku.
- Hety dom zaŭsiody byŭ tajamničym. Budaŭnikam ja kazała: «kapajcie hłybiej i znojdziecie skarb». Jany nie vieryli, tady ja im pryvodziła prykłady damoŭ na našaj vulicy, u jakich znachodzili zołata.
Vierahodna, na hetaj vulicy jość znachodki, pra jakija my nie viedajem i nikoli nie daviedajemsia. Ctaryja damy znosiać, novyja budujuć, pry hetym reštki daŭniny nie vyvučajuć naležnym čynam.
Padobnaja situacyja sa skarbami raniej nazirałasia na vulicy Vialikaj Trajeckaj. Tam znachodziłasia hieta №1, dzie trymali niamała bahatych habrejaŭ. Pa ŭspaminach staražyłaŭ, paśla vajny dzieci ŭ rajonie hieta znachodzili šmat rečaŭ: ad zołata da cełych biblijatek. Ale samaja važnaja znachodka - archiŭ hieta, jaki viali viaźni, - dahetul nie znojdzieny.
Histaryčnaja daviedka
Da vajny vulica Antonava nazyvałasia Ijerusalimskaja. Žyli tam nie tolki habrei, ale i palaki. U čas vajny vulica ŭvachodziła ŭ hieta №2, kudy zhaniali habrejaŭ - jak bahatych, tak i biednych, pieravažna ŭžo niepracazdolnych.
Heta hieta zajmała bolšuju płošču, čym hieta №1, ale žyllo było tut u značna horšym stanie. Siudy sahnali 10 tysiač habrejaŭ, jakim dali tolki šeść hadzin, kab pierasialicca. Karystacca transpartam było zabaroniena. Hitleraŭcy ličyli, što habrejam dla pražyvańnia dastatkova adnaho kvadratnaha mietra na čałavieka. Hieta № 2 praisnavała ź vieraśnia 1941 da maja 1943 hoda.
Likvidacyja hrodzienskaha hieta. 1943.
Kali habrejaŭ vyvieźli, na terytoryju pačali puskać miascovych, jakija raściahvali pakinutyja rečy. Uvachod byŭ svabodny, a vychad užo kaštavaŭ niekalki marak.
Admysłova navučanaja bryhada haradžan šukała kaštoŭnaści ŭ zakinutych damach, staranna prastukvajučy ścieny i padłohi. Akramia znojdzienych kaštoŭnaściej, vielmi canilisia žyvyja habrei - za kožnuju vyjaŭlenuju schovanku («malinu») niemcy ščodra płacili.
