Chadeki i Akt 25 sakavika
Chacieŭ byŭ ulalaščyć Pravamu Voku.
Chto taki Pravaje Voka? Vieterany — čytačy «Našaj Nivy», — mažliva, pamiatajuć, što ŭ svoj čas u haziecie byli rubryki «Levym vokam» i «Pravym vokam». Mnie kolki razoŭ davodziłasia pisać u rubryku «Levym vokam», a maim vizavi ŭ rubrycy «Pravym vokam» byŭ Pavieł Sieviaryniec, talenavity i mužny chłopiec, ź jakim ab toj pary my nie raz sustrakalisia ŭ starym budynku Nacyjanalnaj biblijateki (što samo pa sabie budzić simpatyju da čałavieka).
Z tych dzion spłyło niamała času. Bajavy lidar «Maładoha frontu», prajšoŭšy praz vyprabavańni źniavoleńniem, papravieŭ i z nacyjanał-demakrataŭ pierajšoŭ u kansiervatary, chadeki. I voś niadaŭna, u śniežni minułaha hoda, mnie kinułasia ŭ vočy vialikaja (u troch numarach «Narodnaje voli» (№97, 98, 99)) publikacyja Paŭła Sieviarynca pad zahałoŭkam «Jana padnimała ściah Niezaležnaści Biełarusi».
Publikacyja pryśviečana 100-hodździu biełaruskaj Chryścijanskaj demakratyi, jakoje budzie ŭšanoŭvacca, jak ja razumieju, sioleta na pačatku červienia, u sotuju hadavinu źjezdu biełaruskaha katalickaha duchavienstva, choć, zaciemlu, a. Vincent Hadleŭski vystupiŭ z dekłaracyjaj Katalickaj demakratyčnaj partyi ŭžo 25 sakavika 1917-ha — na Źjedzie biełaruskich arhanizacyj. Majucca taksama źviestki, što pieršy hurtok (jak asnova biełaruskaj chadecyi) isnavaŭ jašče ŭ 1916-m. Ale vyznačacca z dniom naradžeńnia svajoj palityčnaj płyni naležyć samim chadekam.
Ja čakaŭ, što apałahiet chadecyi P.Sieviaryniec u svajoj publikacyi raskaža čytačam «Narodnaj voli» pra hruški na viarbie — pra toje, jak chadecyja abviaščała niezaležnaść Biełarusi. Ale na heta jon nie pajšoŭ, a vykłaŭ historyju ź pieradhistoryjaj chadecyi jak takoj, asnovy jaje ideałohii i ŭčyniŭ tolki sprobu chvałaśpievu biełaruskim chadekam. Palemičnaj žarści ŭ mianie publikacyja nie vyklikała. Maju tolki adnu zaŭvahu: na miescy aŭtara ja nie pisaŭ by ŭ papiaredniki biełaruskaj chadecyi Vincenta Kanstancina Kalinoŭskaha. Chadek ex definitio nie biare, jak Kalinoŭski, zbroju ŭ ruki, nie zaklikaje da zbrojnaha paŭstańnia, da raspraŭ… Kalinoŭski — sučaśnik pieršych rasijskich narodnikaŭ — chutčej, papiarednik sacyjalistaŭ-revalucyjanieraŭ. Darmo, što jon adstojvaŭ carkoŭnuju uniju: za jaje i marksisty Łuckievičy vykazvalisia.
Apałahietu chryścijanskaj demakratyi P.Sieviaryncu praśpiavać akafist biełaruskaj chadecyi nie dali histaryčnyja fakty. «Padnimała ściah Niezaležnaści Biełarusi» — nie značyć «padniała». Usio ž ściah Niezaležnaści padniała (a dakładniej — uźniała) Biełaruskaja Sacyjalistyčnaja Hramada. 25 sakavika 1918 h., kali abviaščałasia niezaležnaść Biełarusi, u toj zale, dzie zasiadała Rada BNR, pradstaŭnikoŭ pravych palityčnych płyniaŭ, u tym liku chadekaŭ, nie było. Heta, što nazyvajecca, miedycynski fakt.
Jubilei «kitoŭ»
Jak viadoma, biełaruskija pravyja ź lutaha 1918 h. hurtavalisia ŭ Mienskim biełaruskim narodnym pradstaŭnictvie na čale z Ramanam Marjanam Skirmuntam. Siabar hetaha abjadnańnia, a. Vincent Hadleŭski, byŭ kaaptavany ŭ Radu BNR u krasaviku 1918-ha. Druhim katalickim śviatarom — radnym BNR byŭ a. Valarjan Karalčuk (jon ža Karolčuk, a mažliva i Karolčak), čałaviek vypadkovy, pryviedzieny ŭ Radu, chutčej za ŭsio, Alaksandram Ułasavym. U litaratury majucca źviestki, što siabram Rady BNR byŭ taki «kit» biełaruskaha chryścijanskaha ruchu, jak licencyjat bahasłoŭja Andrej Cikota. A ŭ dakumientach, jakija ja čytaŭ, zanatavana, što 13 śniežnia 1919 h. u Radu kaaptavali jašče adnaho «kita» — ks. Adama Stankieviča.
Adam Stankievič.
Andrej Cikota.
Jany, zasnavalnik znakamitaha Drujskaha manastyra, hienierał ordena maryjanaŭ Andrej Cikota i ksiondz Adam Stankievič, naradzilisia (kali kiravacca julijanskim kalendarom) u adnym hodzie — 1891-m. Jadnaje ich i toje, što jany razam vučylisia, što abodva stali achviarami balšavickaha teroru.
Mnie cikava było, ci adznačać i jak adznačać 125-hadovyja jubilei aa. Andreja Cikoty i Adama Stankieviča Ryma-Katalickaja Carkva ŭ Biełarusi i hreka-katalickaja supolnaść (Biełaruskaj Hreka-Katalickaj Carkvy de-jure niama). Ciapier možna skazać: jubilej archimandryta Cikoty nijak nie adznačyli.
Što ž tyčycca jubileju a. Adama Stankieviča, dyk artykulčyk pra jaho źmiaściła na svaim sajcie biełaruskaja słužba Vatykanskaha radyjo. Hety artykulčyk byŭ republikavany na aficyjnym sajcie RKC u Biełarusi. Voś i ŭsia šana.
Druhi artykuł, zrobleny pavodle internetaŭskich materyjałaŭ, napisaŭ i źmiaściŭ na sajcie Krynica.info Pavieł Sieviaryniec.
Ušanavali pamiać ks. Stankieviča taksama chadeki Słonima.
Kalandarnaja błytanina
Choć jakuju publikacyju da 125-hodździa ks. Adama Stankieviča ja čakaŭ 5 studzienia. Artykuły ž pra jaho byli apublikavanyja 6 studzienia. I Vatykanskaje radyjo, i Pavieł Sieviaryniec, jak ja zrazumieŭ, kiravalisia źviestkami z aficyjnych daviednikaŭ — Encykłapiedyi historyi Biełarusi (EHB) dy Biełaruskaj encykłapiedyi (BE), — u jakich paviedamlajecca, što budučy pravadyr biełaruskich chadekaŭ naradziŭsia 24 śniežnia 1891 h. pavodle staroha stylu, abo 6 studzienia 1892 h. pavodle novaha.
U encykłapiedyjach, jak i ŭ bijabiblijahrafičnym słoŭniku «Biełaruskija piśmieńniki», vidavočnaja pamyłka. U XIX st. intervał pamiž datami pavodle julijanskaha i hryharyjanskaha kalendaroŭ składaŭ 12 sutak. Tak, u toj samaj EHB i ŭ bijabiblijahrafičnym słoŭniku zapisana, što Maksim Bahdanovič naradziŭsia 27 listapada st. st. Heta značyć, što dzień naradžeńnia paeta my pavinny adznačać 9 śniežnia pavodle hryharyjanskaha kalendara. I my sapraŭdy adznačyli 125-hodździe Maksima-knižnika ŭ hety dzień. 25 červienia 1882 h. pavodle st. st. naradziŭsia Jan Łucevič (Janka Kupała), a pavodle novaha stylu dzień jaho naradžeńnia my adznačajem 7 lipienia. Takim čynam, zapisvajem: dzień naradžeńnia Adama Stankieviča, jaki naradziŭsia 24 śniežnia 1891 h. pavodle julijanskaha kalendara, prypadaje na 5 studzienia 1892 h. pavodle novaha stylu.
Takaja ž błytanina i z dniom naradžeńnia aŭtara kłasičnaj biełaruskaj hramatyki, sacyjał-demakrata, a potym kamunista Branisłava Taraškieviča.
Branisłaŭ Taraškievič.
Usie daviedniki — EHB, BE dy inš. — paviedamlajuć, što jon naradziŭsia 20 studzienia pavodle novaha stylu, abo 8 studzienia pavodle julijanskaha kalendara. Tym časam u knizie Alaksandry Berhman «Rzecz o Bronisławie Taraszkewiczu» (Varšava, 1977) možna ŭbačyć fotazdymak univiersiteckaha dypłoma, vypisanaha Taraškieviču 19 lipienia 1917 h., kali Rasija žyła pavodle julijanskaha kalendara. U tym dypłomie zapisana, što naradziŭsia Taraškievič 20 studzienia 1892 h. Kali tak (a sumnieńnia ŭ dakładnaści daty ŭ dypłomie niama), to jubilej — 125-hodździe — Taraškieviča treba adznačać sioleta 1 lutaha.
