U Spasa-Jeŭfrasińnieŭskim manastyry praciahvajecca daśledavańnie halerej, adkrytych padčas archieałahičnych i restaŭracyjnych rabot u Połacku. Jany byli prybudavanyja da Spasa-Praabraženskaj carkvy manastyra. Na dumku staršaha navukovaha supracoŭnika rasijskaha Dziaržaŭnaha Ermitaža Jaŭhiena Toršyna, halerei mahli pryznačacca dla pachavańniaŭ i ździajśnieńnia paminalnych słužbaŭ.
Znachodka halerej źmianiaje ŭjaŭleńnie pra toje, jak vyhladaŭ chram 800 hadoŭ tamu.
Freska CHII stahodździa.
Pad ścienami archieołahi znajšli pachavańni roznych stahodździaŭ.
Pra toje, što pobač z padmurkam Spaskaha chrama znachodzilisia halerei, stała viadoma padčas navukovaj ekśpiedycyi, arhanizavanaj niekalki hadoŭ tamu Połackim dziaržaŭnym univiersitetam sumiesna z rasijskim Ermitažam.
Spasa-Praabraženskaja carkva — heta adziny pomnik historyi i kultury Połackaj ziamli kanca X — pieršaj treci XIII stahodździa, jaki ŭ poŭnym abjomie dajšoŭ da našych dzion. Heta samaja staražytnaja pabudova na terytoryi manastyra. U carkvie znachodziacca dźvie ciesnyja kryžapadobnyja kielli. U adnoj ź ich (paŭdniova-zachodniaj) žyła prapadobnaja Jeŭfrasińnia.
— Unikalnaść Spaskaha chrama ŭ tym, što jon zachavaŭsia da našych dzion amal całkam. Na praciahu historyi hety budynak nie restaŭravaŭsia. Siońnia tut prachodzić navukovaja restaŭracyja, jakaja pavinna dać ujaŭleńnie ab tym, jak chram vyhladaŭ pieršapačatkova i dapamahčy acanić stan pabudovy na siońniašni dzień, — paviedamiŭ Jaŭhien Toršyn.
Navukovaja restaŭracyja pačałasia z raskopak kala ścien Spaskaha chrama dla taho, kab vyśvietlić jak zrobleny padmurak, a taksama acanić, u jakim stanie jon znachodzicca. U vyniku archieałahičnych rabot ŭdałosia zrabić unikalnaje adkryćcio — znajści ścieny razburanych halerej.
Halerei byli pašyranyja ŭ CHII stahodździ, šmat chramaŭ na terytoryi Rusi byli imi akružanyja. Halerei słužyli dla pachavańnia i tam ža znachodzilisia nievialikija prydzieły, dzie mahli ździajśniacca pachavalnyja słužby.
Pa słovach Toršyna, hetaje adkryćcio źmianiła ŭjaŭleńnie pra toje, jak vyhladaŭ Spaski chram.
— Budynak chrama ličyli vytančanaj carkvoj, vyciahnutaj ŭvierch. Znachodka halerei źmianiła ŭjaŭleńnie pra siłuet hetaha chrama, jon staŭ bolš uračystym, manumientalnym, — skazaŭ jon.
Taksama padčas rabot zroblenyja jašče niekalki važnych archieałahičnych adkryćciaŭ. Naprykład, daśledujučy akno ŭ kielli Jeŭfrasińni Połackaj, restaŭratary vyjavili, što heta byli dźviery na druhim paviersie. Ale kudy viali hetyja dźviery? Mahčyma, u halereju, ślady jakoj vyjaviŭ Jaŭhien Toršyn. Značyć, halereja była dvuchpaviarchovaj? U hetym treba razabracca archieołaham.
Niahledziačy na raskopki i restaŭracyjnyja raboty, całkam vyśvietlić, jak vyhladali hetyja halerei, niemahčyma.
Restaŭracyjnyja pracy buduć praciahvacca. Vyjaŭlenyja ałtarnaja apsida prydzielnaha chrama, pachavańni roznych stahodździaŭ.
— Zapłanavana raskryćcio nižnich častak ścien pa ŭsim pierymietry budynka, tamu što paŭsiul jany sudakranajucca z hruntam i adbyvajecca ŭvilhatnieńnie mura. Našy raboty buduć praciahvacca i supravadžacca budaŭniča-restaŭracyjnymi mierapryjemstvami, — skazaŭ Jaŭhien Toršyn.
