«Biełaruś – heta kraina z ekanomikaj, zaležnaj ad handlu i aryjentavanaj u bok Eŭropy». Hučyć nibyta va ŭnison z bačańniem zmaharnych apazycyjnych palitykaŭ, ale na samaj spravie mienavita takoje ŭražańnie pakidajuć statystyčnyja pakaźniki handlu EZ. Bolš za pałovu ekspartu Biełarusi idzie ŭ Eŭropu, i miljardy eŭra prybytkaŭ ciakuć u Biełaruś. Padajecca, što siońnia Biełaruś znachodzicca ŭ našmat lepšym stanie, čym jašče try hady tamu, kali jaje sastarełyja tavary nie byli kankurentazdolnyja navat u Rasiei. Što ž adbyłosia za apošnija niekalki hod?
U 2003 h. ekspart Biełarusi ŭ Vialikabrytaniju, jaki składaŭ 32 młn dalaraŭ, možna było nie zaŭvažać jak drobnaje statystyčnaje adchileńnie. Ale praz dva hady Vialikabrytanija pačała impartavać tavaraŭ na sumu bolšuju, čym u 12 razoŭ. A ŭ 2006 h. biełaruski ekspart nabližajecca da sumy zvyš 700 młn dalaraŭ. Siońnia pavodle pakazčykaŭ ekspartu ŭ Vialikabrytaniju Biełaruś apiaredžvaje Ŭkrainu.
Zbolšaha pa ŭsim EZ karcina taja ž samaja: pamiž 2003 i 2005 hh. biełaruski ekspart u 25 krainaŭ EZ padvysiŭsia na 70% i skłaŭ ličbu ŭ 3,3 młrd eŭra za minuły hod. Kali jašče try hady tamu mieniej za 20% ekspartu Biełarusi prypadała na EZ, dyk zaraz dola biełaruskaha ekspartu ŭ EZ pieravyšaje 50%.
Eŭrapiejskaja ekanomika?
Heta cudoŭnaje pieraŭtvareńnie. Adnak navat bolšym cudam jość toje, nakolki niašmat uvahi jamu nadavałasia. Tut majecca prostaje tłumačeńnie: hety rost całkam abumoŭleny pieramienami na hlabalnych rynkach enerhii. Siaredniehadavaja cana na naftu ŭ peryjad z 2003 da 2005 hadoŭ padvoiłasia, tady jak ekspart naftavych praduktaŭ ź Biełarusi pavialičyŭsia ŭ 2,7 raza, apiaredziŭšy rost koštu na naftu.
Rost biełaruskaha naftavaha ekspartu – heta vynik admysłovaj palityki ŭradu, nakiravanaj na vykarystańnie savieckaj spadčyny: pierapracoŭčych zavodaŭ u Mazyry j Navapołacku, jakija ačyščajuć rasiejskuju naftu j pradajuć jaje na Zachad. Hetyja zavody, mahutnaści jakich našmat pieravyšajuć patreby Biełarusi, byli pabudavanyja ŭ ramkach enerhietyčnaj stratehii Savieckaha Sajuzu ŭ 1970-ja hady. U toj čas rost cenaŭ na naftu praciahnuŭ žyćcio kanajučaj savieckaj ekanomiki jašče na adno dziesiacihodździe. Vidavočna, što prezydent Łukašenka spadziajecca na padobny ž efekt dla svajho režymu.
Biełaruskija zavody, pabudavanyja ŭ brežnieŭskija časy, adnavili svaju pracu, i tolki za dva hady abjom pierapampavanaj imi nafty ŭ Eŭropu ŭźniaŭsia na 37%. Dola paliva ŭ ahulnym handlovym abarocie ŭzrasła z 36% da 56%. Atrymanyja na hetym hrošy składajuć bolš za 15% ahulnaha nacyjanalnaha praduktu. Hetak sama jak u blizkaŭschodniaj naftavaj krainie, roskvit Biełarusi ciapier hruntujecca na nafcie.
Bum na hrošy susieda
Ale ŭ adroźnieńnie ad bolšaści inšych naftavych dziaržavaŭ, Biełaruś nia maje svaich ułasnych mineralnych radoviščaŭ. Jana zajmajecca tolki pierapracoŭkaj syraviny, jakuju atrymlivaje z Rasiei. Nafta składaje pryblizna 40% biełaruskaha ekspartu, a taksama kala 40% jaje impartu. Možna skazać, što ekanomika krainy pieratvaryłasia ŭ trubu, pasiaredzinie jakoj znachodzicca naftapierapracoŭčy zavod.
Pierapracoŭka čužoje nafty – niebłahi biznes, asabliva ŭ časy, kali suśvietnyja pierapracoŭčyja mahutnaści nie adpaviadajuć popytu. Mienavita takija časy nazirajucca ciapier. Ale zvyčajna heta nie daje taki prybytak, jaki siońnia atrymlivaje Biełaruś. Jarasłaŭ Ramančuk, namieśnik staršyni Abjadnanaj hramadzianskaj partyi, kaža, što, pavodle aficyjnaj statystyki Biełarusi, u peryjad z 2003 da 2005 hadoŭ roźnica pamiž rynkavaj canoj rasiejskaj syraviny j canoj, jakuju płacili za jaje biełaruskija pierapracoŭščyki, vahałasia ŭ miežach 35–45%. Inšyja ahladalniki dajuć takija ž ličby.
Takaja roźnica dazvalaje biełaruskim naftapierapracoŭčym zavodam zarablać kala 10 dalaraŭ za barel nafty navat z ulikam nieprybytkovaha ŭnutranaha spažyvańnia nafty. (Dziela paraŭnańnia: eŭrapiejskaja pierapracoŭčaja pramysłovaść, jakaja nia maje dostupu da biaźmiernaj kolkaści rasiejskaj syraviny, u 2005 h. hublała na adnym bareli kala 4 dalaraŭ.) Heta fantastyčnyja prybytki: sama Rasieja zarablaje na zdabyčy mieniej, čym dazvalaje zarablać Biełarusi na pierapracoŭcy.
Niejmaviernaje pieratvareńnie
Ciapier hety prybytkovy biznes daje Biełarusi amal 1 młrd dalaraŭ štohod. U krainie, jakaja kirujecca asabista prezydentam, vielmi dobra zrazumieła, na što idzie hety zdabytak: na pabudovu Nacyjanalnaj biblijateki, na śviatkavańni dziaržaŭnych śviataŭ, na zakupku techniki dla milicyi. Bieź pieramienaŭ u Rasiei transfarmacyi Biełarusi ŭ naftavuju dziaržavu nie adbyłosia b. Sapraŭdy, hetaje niejmaviernaje pieraŭtvareńnie, jakoje, pačynajučy z 2003 h., adbyłosia ŭ mahutnaha biełaruskaha susieda na ŭschodzie, maje jašče adzin aspekt.
Jašče niekalki hod tamu prostaja intehracyja biełaruskaj ekanomiki ŭ rasiejskuju była niemahčymaja. Niahledziačy na ŭsiu svaju aliharchičnaść, chaatyčnaść i karumpavanaść, jakija tolki mohuć być, u Rasiei ŭsio ž isnavaŭ rynak, jaki nie kantralavaŭsia dziaržavaj. Siońnia zusim inšaja reč. Usio jašče pracujučy pavodle rynkavych pryncypaŭ, pryvablivajučy zamiežny kapitał i bieručy ŭdzieł u hlabalnych ekanamičnych klubach, Rasieja adnaŭlaje centralnuju rolu dziaržavy ŭ kiravańni ekanomikaj. Jaje kiraŭnictva pieraśleduje admysłovuju stratehiju stvareńnia mocnaj, ale centralizavanaj nacyjanalnaj ekanomiki, što budujecca na hruncie enerhanośbitaŭ.
Bolšaja rola rynku
Racyjanalizavaŭšy j častkova renacyjanalizavaŭšy svaju enerhietyčnuju pramysłovaść, Kreml stvaryŭ systemu, pry jakoj asnoŭnyja bujnyja kampanii kirujucca sučasnymi j byłymi pradstaŭnikami ŭradu, a taksama asabistymi paplečnikami prezydenta Pucina. Pry hetaj navastvoranaj rasiejskaj karparacyi Biełaruś zajmaje miesca nievialičkaj daččynaj kampanii, jakoj dazvolena pierapracoŭvać rasiejskuju naftu dziela padtrymańnia na płyvu jaje savieckaj pramysłovaści, jakaja ŭ advarotnym vypadku pryjšła b u zaniapad.
Mienavita ŭ toj čas kali pavialičyłasia rola dziaržavy ŭ rasiejskaj ekanomicy, Łukašenka staŭ dazvalać bolšuju rolu rynku ŭ svajoj ekanomicy. U adroźnieńnie ad Pucina, jamu nia treba pryznačać svaich ludziej na hałoŭnyja kiroŭnyja pasady, bo ŭ Biełarusi nijaki surjozny biznes nie mahčymy biaz suviaziaŭ z prezydenckim aparatam. U vyniku, dźvie dziaržaŭnyja systemy zbližajucca, i heta maje vyraznyja palityčnyja nastupstvy mienavita z ulikam zaležnaści Biełarusi ad nafty.
Što ŭsio heta značyć?
Pa-pieršaje, apazycyja musić pryznać, što jaje tradycyjnaja teza ab pravalnych dziejańniach režymu ŭ ekanomicy nia budzie spracoŭvać, pakul miljardy eŭra ciakuć u krainu. Stan sektaraŭ ekanomiki, nie zaviazanych na nafcie, chutka paharšajecca, ale ž padtrymlivajecca za košt pieraraźmierkavańnia naftavaha prybytku. Subsydyi, jakija iduć na vypłatu zarobkaŭ, praciahvajuć stvarać uražańnie narmalovaści šlachoŭ raźvićcia krainy ŭ vačoch zvyčajnaha pracaŭnika. Apazycyi patrebnaja inšaja teza.
Vystupy padčas vybarčaj kampanii adnaho ź lideraŭ apazycyi Alaksandra Kazulina, jaki ciapier za kratami, mohuć stać karysnym uzoram. Sp.Kazulin chutčej imknuŭsia nie da pierakonvańnia svaich prychilnikaŭ u tym, što ekanomika stahnuje, a havaryŭ pra toje, jak prybytki ad tak zvanaha ekanamičnaha cudu nie traplajuć da zvyčajnych rabotnikaŭ. I ŭsio heta adbyvajecca na fonie raskošnaha ładu žyćcia prałukašenkaŭskaj elity.
Pa-druhoje, Eŭropa ciapier asnoŭny handlovy partner Biełarusi, a heta aznačaje, što jana maje našmat bolšy ŭpłyŭ, čym uvažałasia dahetul. Eŭropa našmat bolš upłyvaje na Biełaruś, čym na Rasieju, ad jakoj vielmi zaležyć jaje enerhietyka. Navat kali Eŭropa nabyvaje paliva ŭ Biełarusi, jana nie zaležyć ad apošniaj, bo pierapracoŭvać naftu moža chto zaŭhodna, i tolki niekalki krainaŭ na samaj spravie majuć jaje. Navat vialikaja pa biełaruskich pamierach kolkaść paliva, što ekspartujecca ŭ Eŭropu, składaje tolki 3% ad usiaho rasiejskaha ekspartu paliva. Tamu biełaruskija pastaŭki možna lohka zamianić na inšych pierapracoŭščykaŭ.
Ciažki handal
Naŭprostavyja surjoznyja sankcyi suprać Biełarusi abo, urešcie, suprać ekspartu paliŭnaj pramysłovaści buduć nadzvyčaj efektyŭnyja. Adnak taksama budzie ciažka realizavać sankcyi z ulikam akaličnych strataŭ i tych mahčymaściaŭ prapahandy dla Łukašenki, jakija jany stvorać. Ale sama pahroza sankcyjaŭ i demanstracyjnaje padkreślivańnie biełaruskaj zaležnaści ad Eŭropy mohuć mieć peŭny ŭpłyŭ. Zrazumieła, što taksama nie isnuje nijakich abmiežavańniaŭ na hramadzkija kampanii apazycyjnych aktyvistaŭ suprać eŭrapiejskich enerhietyčnych kampanijaŭ, jakija handlujuć z dyktataram. Z hledzišča ŭtrymańnia svajoj hlabalnaj reputacyi mocny cisk na kampanii moža mieć istotnyja nastupstvy.
Narešcie, usio jašče isnuje mahčymaść poŭnaha źlićcia Biełarusi z Rasiejaj, pavodle madeli spałučeńnia palityčnaha aŭtarytaryzmu z ekanamičnym. Kali heta zdarycca, dyk u blizkaj budučyni praktyčna źniknuć šancy na źmienu palityčnaha režymu ŭ Biełarusi.
Vielmi mahčyma, što, kali časovaja naftavaja manna zmoža spryčynicca da bolš ustojlivaj, bolš sučasnaj i bolš adkrytaj dy aryjentavanaj na budučyniu ekanomiki, balšynia biełarusaŭ pojdzie śledam za małajzijcami, karejcami i kitajcami, jakija ŭ roznyja časy z zadavalnieńniem mianiali vialikuju častku palityčnych svabodaŭ na peŭnyja harantyi dla svajho dabrabytu.
❏
Siarhiej Karol – finansavy analityk. Vyras u Biełarusi, pracuje ŭ ZŠA.
Pierakłaŭ pavodle Transitions Online Karen Akopaŭ
❏
* U aryhinalnym nazovie na anhielskaj – Belarus: A Refined Regime – udała vykarystoŭvajecca hulnia słovaŭ, bo prymietnik refined moža aznačać jak «udaskanaleny», tak i «ačyščany ad sumiesiaŭ», «pierapracavany», kali havorycca pra naftu.
