U dzień naradžeńnia Aleś Arkuš raspaviadaje pra tyja padziei, śviedkam i ŭdzielnikam jakich jon byŭ.
Fota litbel.org.
«NN»: Čym siońnia zajmajecca Aleś Arkuš?
Aleś Arkuš: Zajmajusia biełaruskaj radyjožurnalistykaj. Pišu raman «Palimpsest». Vychavaŭ adnaho syna, vychoŭvaju druhoha. Pa-raniejšamu apiakujusia litaraturnaj premijaj «Hliniany Viales».
«NN»: Jašče ŭ 1980-ch, u pik adradženskaha ruchu, vy źjechali ŭ Navapołack. Nie škadujecie, što zastalisia ŭ pravincyi — na ŭzbočynie litaraturnaha pracesu?
AA: Pry kancy 1980-ch — napačatku 1990-ch, žyvučy ŭ Navapołacku, ja znachodziŭsia ŭ samym epicentry biełaruskaha litaraturnaha žyćcia. Dastatkova pieraličyć niekatorych piśmieńnikaŭ, jakija ŭ toj čas byli siabrami navapołackaha litaraturnaha abjadnańnia «Krynicy»: Uładzimir Arłoŭ, Siaržuk Sokałaŭ-Vojuš, Vinceś Mudroŭ, Lavon Barščeŭski, Iryna Žarnasiek, Jakub Łapatka, Lavon Nieŭdach, Lera Som, Ina Snarskaja. Litaraturnaje žyćcio tady na Połaččynie aktyŭna viravała: imprezy, sustrečy, vandroŭki.
I litaratary byli paŭsiul pieršymi — i na archieałahičnych raskopkach, i na apazicyjnych mitynhach.
Ja pryjechaŭ na Połaččynu paśla zakančeńnia instytuta narodnaj haspadarki. Byŭ užo viadomym paetam, prynamsi, u Navapołacku mianie dobra viedali, i dziakujučy «Tutejšym», u hetu litsupołku ŭvachodziŭ ad samaha jaje zasnavańnia, byŭ hramadska aktyŭnym, choć za svajo žyćcio nie źjaŭlaŭsia aficyjna siabram nivodnaj palityčnaj partyi. Pryniali mianie na Połaččynie vielmi ciopła. Kali my z Taćcianaj vyrašyli pabracca šlubam, dyk jaje starejšaja siastra paviedamiła pa sakrecie, što na pradpryjemstvach Naftahradu na partyjnych schodach papiaredžvajuć,
kab byli pilnymi, bo ŭ horad ź Minska pryjechaŭ emisar ad «nacyjanalistaŭ»,
jaki pravodzić padryŭnuju dziejnaść. I hetym emisaram źjaŭlajusia ja. Tamu, maŭlaŭ, siastra, padumaj. Taćciana tolki paśmiajałasia. Jana sama, kali vučyłasia ŭ respublikanskaj mastackaj škole ŭ Minsku, chadziła na mierapryjemstvy «Majstroŭni». Tamu hetych strašnych «nacyjanalistaŭ» viedała amal usich. A Hienik Łojka, Aleś Kostka, Alena Karavaj, Siarhiej Knyš, Andrej Radzivonaŭ — byli jaje adnakłaśniki.
«NN»: Vaša pakaleńnie admietna tym, što stvaryła «Tutejšych», «Tałaku», «Majstroŭniu». Ci jość siońnia ŭ maładych piśmieńnikaŭ takaja enierhija, kab zrabić niešta padobnaje?
AA: Zrabić štości znakavaje, što zastaniecca, možna tolki tady, kali parušajecca manalit palityčna-sacyjalna-hramadskaj struktury i źjaŭlajecca mahčymaść rabić surjoznyja spravy. Hramadstva tady samo prahnie źmienaŭ, jość zacikaŭleńnie i patreba. Kali niešta ładzicca tolki dziela niejkaj zamknionaj tusoŭki, vyklučna ŭ jaje miežach, dyk žyć hetamu niadoŭha. Adkryćcio fienomiena i «Majstroŭni», i «Tutejšych», i Tavarystva volnych litarataraŭ jašče napieradzie. Budzie napisana šmat knih, źniata filmaŭ. Hetyja mify buduć žyć doŭha.
«NN»: U 1993 hodzie ŭźnikła Tavarystva volnych litarataraŭ. Tady było modna abjadnoŭvacca, bo ŭ SSSR toje nie dazvalałasia. A nakolki patrebnyja litaraturnyja supołki, tavarystvy ŭ naš čas? Ci moža piśmieńnik isnavać pa-za imi?
AA: Piśmieńnik sam pa sabie nie moža isnavać. Jak lotčyk nie moža isnavać biez samalota, techničnaj słužby, aeradroma, dyśpietčaraŭ i h.d. Piśmieńniku taksama patrebna infrastruktura: pieryjadyčnyja vydańni, vydaviectvy, knižny markietynh, kniharni i h.d. Kab stvarać padobnuju infrastrukturu patrebny jurydyčnyja arhanizacyi, jakija mahli b zajmacca haspadarčaj dziejnaściu. Takoj arhanizacyja było TVŁ. Heta byŭ krok napierad. TVŁ było lehalnaje, aficyjna zarehistravanaje, hramadskaje abjadnańnie. Ja zarehistravaŭ litsupołku ŭ navapołackim harvykankamie. Płanavałasia, što tavarystva stanie takim «ruchavikom» kulturnaha žyćcia rehijona. I šmat čaho my paśpieli zrabić. Prynamsi, našy litaraturnyja kanfierencyi mnohija piśmieńniki zhadvajuć jak nadzvyčaj cikavyja i karysnyja. Na ich praktyčna vyrasła nastupnaje pakaleńnie. Pra hetyja litsustrečy možna pračytać u knizie Sierža Minskieviča «Ja z Bum-bam-litu». U pieršaj pałovie 1990-ch ja ličyŭ, što treba terminova pašyrać žanravyja absiahi biełaruskaj litaratury i aktyŭnaje jaje madernizavać. Tamu zaprašaŭ pradstaŭnikoŭ litavanhardu z Rasii i Ukrainy. Pryjazdžali Izdryk, Žadan, Cybulka, Kuźmin, Łukomnikaŭ.
Mierkavałasia, što zatym lehalizujecca vydaviectva «Połackaje lada», jakoje napaŭlehalna vydavała almanach «Ksieraks biełaruski» i prościeńkija paetyčnyja zbornički. Šmat inšych płanaŭ było. Ale časy źmianilisia. Pačaŭsia cisk na ŭsio niezaležnaje i nacyjanalnaje. Adbyŭsia razhrom treciaha siektaru. Pierarehistravacca, užo ŭ Minsku, my nie zmahli.
«NN»: TVŁ stała historyjaj. Ale čamu tak i nie stali siabram ni adnaho z dvuch biełaruskich Sajuzaŭ piśmieńnikaŭ?
AA: U statucie TVŁ było paznačana, što teveełaviec moža być siabram tolki adnoj ajčynnaj litaraturnaj arhanizacyi. I my hetaha prytrymlivalisia. Ale kali Sajuz piśmieńnikaŭ na čale z Alesiem Paškievičam apynuŭsia ŭ takim samym niezajzdrosnym stanoviščy, jak i TVŁ, my vyrašyli padtrymać SBP i dałučylisia da jaho. Usie, navat taki zaciaty niezaležnik, jak Vinceś Mudroŭ. Akramia mianie. Ja vyrašyŭ zastacca da kanca pry svaich pierakanańniach i mrojach.
Jak kapitan, jaki apošnim sychodzić z pałuby karabla, abo navat i zastajecca na im nazaŭsiody.
«NN»: Praciahły čas vy sprabavali pieraciahnuć litaraturny praces u Połack: zasnavali TVŁ, premiju «Hliniany Viales», vydavali almanachi «Ksieraks biełaruski»i «Kałośsie» razam z knižnaj sieryjaj. Ci nie sproba heta niešta dakazać tym, chto źjechaŭ u Minsk?
AA: Heta zvyčajnaja praca. Usie maje pačynańni mnohija starejšyja piśmieńniki ŭsprymali ŭ štyki. Navat
adhavorvali inšych mieć sa mnoj jakija-kolviek spravy, nazyvajučy mianie «masonam» i navat «sijanistam», jaki choča razvalić i źniščyć biełaruskuju litaraturu.
Darečy, mienavita tamu padčas adnaho ź sieminaraŭ maładych litarataraŭ u Isłačy, u jakim ja ŭdzielničaŭ, była stvorana słavutaja naścienhazieta «Masonskaja łaža».
Siońnia heta ŭsio zhadvajecca z humaram. A tady časam było nie da śmiechu.
«NN»: «Hlinianym Vialesam» hanarujucca vyklučna niezaležnyja piśmieńniki. Adnoŭlenaja Dziaržaŭnaja premija Biełarusi ŭručajecca členam SPB Čarhinca. Tym samym tvorcy praciahvajuć sami siabie dzialić. Vy hety padzieł adčuvajecie?
AA: Ja nikoha ni ŭ čym nie chaču abvinavačvać. Praź niejki čas nikoha nie budzie cikavić, u jakim sajuzie chto byŭ. Inšaja sprava, što ja nie zmoh by być siabram SPB Čarhinca ŭ pryncypie. Naš teveełaŭski nonkanfarmizm hetaha nie moža dazvolić. Było b kiepska nie tolki psichałahična, ale i fizična.
A ja – nie mazachist.
