Adzin z persanažaŭ u ramanie tureckaj piśmieńnicy Elif Šafak namiakaje na hienacyd armianaŭ u Turcyi ŭ hady Pieršaj suśvietnaj vajny. Za heta hieneralnaja prakuratura zapatrabavała adpravić aŭtarku ŭ turmu.
Turecki sud apraŭdaŭ piśmieńnicu Elif Šafak pa abvinavačvańni ŭ «abrazie nacyjanalnaj hodnaści». Abvinavačvańni da jaje byli vystaŭlenyja ŭ suviazi z replikami adnaho z hierojaŭ jejnaha ramanu «Pazašlubny syn Stambułu», u jakich pazoŭniki ŭhledzieli aluziju na hienacyd armianaŭ u Asmanskaj imperyi.
Turcyja admaŭlajecca pryznavać masavuju raspravu nad armianami 1915 hodu hienacydam. Praces byŭ spynieny dziela niedastatkovaści dokazaŭ. Elif Šafak naradziła dzicio ŭ minułyja vychodnyja i tamu nie prysutničała na sudovym pasiedžańni ŭ čaćvier u Stambule.
Za repliku persanaža
Zhadvańnie hienacydu abražaje nacyjanalnyja pačućci tureckaha narodu, a heta ŭ Turcyi karajecca sudom. Sprava suprać 35-hadovaj piśmieńnicy była ŭzbudžanaja na tych padstavach, što i sudovy pieraśled piśmieńnika Archana Pamuka, žurnalista armianskaha pachodžańnia. Chranta Dynk dy šmatlikich inšych pradstaŭnikoŭ tureckaj intelihiencyi.
Chacia vypadak Elif Šafak – asablivy. Kali jaje kaleham stavili ŭ vinu vykazanyja imi samimi mierkavańni, to Ełfi Šafak sudzili cha toje, što kažuć u jejnym ramanie fiktyŭnyja persanažy nakont hienacydu armianaŭ.
Strach pierad ułasnymi hramadzianami
Uviedzieny letaś u kryminalny kodeks Turcyi artykuł 301 praduhledžvaje turemnaje źniavoleńnie da troch hadoŭ za «źniavahu nacyjanalnych pačućciaŭ tureckaha narodu». Artykuł vyklikaŭ rezkuju krytyku ŭ Eŭrapiejskim Źviazie, jaki viadzie z Ankaroj pieramovy pra dałučeńnie Turcyi da EZ.
Pieraśled inšadumstva vyklikaje i ŭ Turcyi niepakoj i abureńnie spamiž prychilnikaŭ eŭrapiejskaj aryjentacyi. «Nie padmanvajmasia, artykuł 301 uvahnaŭ Turcyju ŭ stan dyktatury, jakaja cierpić strach pierad inšadumstvam. Turcyja paŭstaje jak dziaržava, jakaja baicca svaich ułasnych hramadzianaŭ», - padkreślivaje pradstaŭnik spraŭnych kołaŭ Turcyi Bazadzir Kaleahasi.
U inšych kołach uviadzieńnie artykuła i jaho interpretacyju sudovymi orhanami tolki vitajuć. Pravyja nacyjanalisty, jakija padali pozvu suprać Elif Šafak, lubymi srodkami chočuć nie dapuścić ustupleńnia Turcyi ŭ Eŭraźviaz. Ale biez adzinadumstva spamiž słužbitaŭ justycyi nacyjanalisty byli b biaśsilnyja, navat pry isnavańni artykuła 301.
Supracoŭnik Fondu Turcyja-Eŭropa Džan Bajdarol tłumačyć: «Razumieć i interpretavać artykuł 301 možna pa-roznamu, ale, na žal, dahetul interpretacyja była vielmi biazradasnaj. Pryciahnieńnie da adkaznaści piśmieńnicy Elif Šafak za repliku vydumanaha persanaža jejnaha ramanu – heta pik tendencyi. Incydent pakazvaje, što refarmatarski duch u zakonatvorčaści jašče nie pierakinuŭsia na sferu vytłumačeńnia zakonaŭ».
Prakuror znojdziecca zaŭsiody
Štoraz, kali paŭstaje pytańnie, ci źnievažaje toje ci inšaje vykazvańnie nacyjanalnyja pačućci tureckaha narodu, znachodzicca prakuror, jaki ličyć, što padstavaŭ dla ŭsčynańnia sudovaha raśśledavańnia dastatkova.
Tak było i ŭ vypadku Elif Šafak. Pieršaja pozva pravych nacyjanalistaŭ była adchilenaja. Ale jany źviarnulisia ŭ inšuju instancyju i damahlisia svajho. Sud admoviŭsia navat pieranosić sudovaje raźbiralnictva, chacia Elif Šafak na momant usčynańnia kryminalnaje spravy suprać jaje była na apošnim miesiacy ciažarnaści.
Niamiecki dośvied
Eŭrapiejski Źviaz patrabuje ad Ankary admianić 301-y artykuł. Ale nacyjanalisty ŭ Turcyi nabirajuć moc, a ŭrad za hod da parlamenckich vybaraŭ nia choča rabić ničoha takoha, što mahło b źmienšyć jaho padtrymku elektaratam. Pra karektavańnie sprečnaha artykułu razvažajuć uhołas inšyja palityčnyja dziejačy, naprykład, Burchan Kuzu, staršynia ŭradavaj kanstytucyjnaj kamisii. Jon spasyłajecca na niamiecki dośvied: «U kryminalnym kodeksie Niamieččyny jość padobny artykuł, prynamsi, pa sensie. U im havorycca, što peŭnyja mierkavańni karajucca, kali jany parušajuć mir u hramadztvie. Mo, i nam varta dadać taki skaz u artykuł 301, kab abmiežavać koła mierkavańniaŭ, jakija karajucca».
Urad Turcyi da hetaha nie hatovy. Artykuł 301 nia jość na siońnia pradmietam abmierkavańnia, zajavili pradstaŭniki ŭładaŭ na hetym tydni.
Turcyja ryzykuje zastacca biaz knih
Tolki adnojčy ŭ vaśmidziesiaci sudovych pracesach suprać piśmieńnikaŭ i žurnalistaŭ u Turcyi byŭ vyniesieny abvinavaŭčy prysud u dačynieńni da žurnalista Chranta Dynka. Sprava piśmieńnika Archana Pamuka była zakrytaja pad ciskam Eŭropy. Zavieršyŭsia apraŭdaŭčym prysudam praces i pa spravie Elif Šafak. Ale jon byŭ. Časta dastatkova adno ŭsčynańnia kryminalnaje spravy dla taho, kab prymusić inšadumcaŭ zamaŭčać. Elif Šafak baicca, što kali tureckaja justycyja i nadalej hetak abmiežavana budzie tłumačyć artykuł 301. u Turcyi ŭžo nichto nie naśmielicca pisać knihi z-za pahrozy apynucca za kratami.
Reakcyja aficyjnaj Eŭropy
Deputat Eŭraparlamentu, niderlandzki palityk Joast Łahiendajk, jaki naziraŭ za pracesam u Stambule, uchvalna adhuknuŭsia na rašeńnie sudu. Praŭda, jon vykazaŭ nadzieju, što nieŭzabavie turecki ŭrad taki admienić artykuł 301 kryminalnaha kodeksu krainy. U hetkim ža rečyščy vykazaŭsia j presavy sakratar kamisara Eŭraźviazu ŭ pytańniach pašyreńnia EZ.
