Kipiel Vitaŭt, Kipiel Zora. Biełaruski druk na Zachadzie. Biblijahrafija / Pad redakcyjaj Ju. Harbinskaha j Ł. Jureviča. Ńju-Jork-Varšava, 2006. – 842 s.
Daśledniki časam narakajuć, što ŭ vyniku vajenna-palityčnaj emihracyi 1944 h. Biełaruś straciła niekalki dziasiatkaŭ piśmieńnikaŭ dy kulturolahaŭ. Možna zapiarečyć: nia straciła, a nabyła. Jaki b los čakaŭ hetych dziejačoŭ z prychodam savieckaj ułady? Rasstreły, vysyłki, lahiery.
Prykładam, doktara Vitaŭta Tumaša, pieršaha burmistra Miensku, kali b nia rasstralali, to vysłali b hadoŭ na dziesiać u Sibir. Pa viartańni "spahadlivyja" suajčyńniki abaviazkova b zabaranili jamu zajmacca intelektualnaj pracaj. A tak jon u 1951 h. zasnavaŭ u ZŠA Biełaruski Instytut Navuki j Mastactva, vydaŭ niekalki knih dy staŭ viadomym specyjalistam u skarynaznaŭstvie.
U 1944 h. pakinuli Biełaruś Vitaŭt Kipiel i Zora Savionak. Ich baćki pracavali padčas akupacyi ŭ hramadzka-kulturnych ustanovach. Jaŭchim Kipiel – u vydaviecka-školnym adździele, Lavon Savionak – u «Biełaruskaj hazecie». Pa viartańni saviety nie paškadavali b ni baćkoŭ, ni dziaciej. Na emihracyi Vitaŭt i Zora Kipieli stali samymi viadomymi biełarusistami na Zachadzie. Spravaj ich žyćcia byŭ zbor biełaruskaha emihracyjnaha druku: knihi, brašury, hazety, časopisy, ulotki, adozvy. Kalekcyja, jakuju jany źbirali ad 1950-ch hadoŭ naličvaje 171 skryniu i pierachoŭvajecca na palicach Ńju-Jorskaj publičnaj biblijateki. Kab jaje pierahledzieć spatrebicca minimum paŭhodu.
Zhadanaja kalekcyja i stała asnovaj pieravydadzienaj u Varšavie biblijahrafii biełaruskaha druku na Zachadzie. Pieršaje vydańnie jaje było padzielenaje na dźvie knihi «Paasobnyja vydańni» (prezentavanyja dva hady tamu ŭ Miensku) i «Peryjadyčnyja vydańni» (vydadzienyja krychu paźniej ŭ Ńju-Jorku). Abiedźvie knihi stali biblijahrafičnaj redkaściu. Akramia taho, za čas, što prajšoŭ ź ich vychadu, była ŭdakładniena j znojdziena novaja infarmacyja j naśpieła nieabchodnaść pieravydańnia. A dla zručnaści karystalnika redaktary abjadnali abiedźvie častki pad adnoj vokładkaj.
Chranałahična biblijahrafija asobnych vydańniaŭ (knihi, brašury, ulotki, adozvy, statuty, navat kancertnyja prahramki ź infarmacyjaj pra Biełaruś) achoplivaje peryjad ad 1826 h. da 2005 h. i naličvaje roŭna 4 500 pazycyj. Kolkaść uličanych peryjadyčnych vydańniaŭ - 446. Hieahrafična heta biełaruskija druki Zachodniaj Eŭropy na Zachad ad Polščy (Anhlija, Belhija, Vuhorščyna, Hišpanija, Italija, Niamieččyna, Serbija, Francyja dy inš.), a taksama ZŠA, Kanada, Aŭstralija, Meksyka, Brazylija, Arhientyna. Naprykład, u Brazylii ŭ 1961 h. byŭ vydadzieny manifest u partuhalskaj movie, jaki zaklikaŭ vyzvalić paniavolenyja nacyi z-pad panavańnia kamunizmu. Ad imia biełarusaŭ, jakija byli sponsarami vydańnia, svoj podpis pad manifestam pastaviŭ Jazep Śviatovič. A pieršym peryjadyčnym vydańniem na Zachadzie stała biełaruska-litoŭska-polskaja hazeta «Zmowa-Kupis Susistarimas-Hromadzki zhowor», vydadzienaja ŭ 1870 h. u Curychu (Švajcaryja). Pieršym ža rehularnym peryjadyčnym vydańniem u biełaruskaj movie staŭ miesiačnik «Biełaruski student», vydavany ŭ Prazie ŭ 1921-1923 hh.
U pradmovie da Biblijahrafii zaznačana, što ŭlik emihracyjnaha druku – pryčym nia tolki biełaruskaha – vielmi składanaja sprava. Pa-pieršaje, na emihracyi niama ŭstanovy, analahičnaj biełaruskaj Knižnaj pałacie, jakaja b atrymlivała ad vydaŭcoŭ harantavany adzin asobnik. Tamu nielha pryjści ŭ kankretnuju biblijateku ci ŭstanovu i zrabić tam vopis biełarusiki. Treba ci źbirać samomu, ci rabić rosšuki pa pryvatnych archivach. Niekatoryja druki vychodzili ličanymi asobnikami. Trochtamovy zbor tvoraŭ Janki Juchnaŭca byŭ vydadzieny na srodki aŭtara kolkaściu 8-10 asobnikaŭ, a «Materyjały da biełaruskaj emihracyi ŭ Niamieččynie» ŭ 3-ch tamach Alaksieja Vinickaha – 20 asobnikaŭ. Mahčyma, niekatoryja nieviadomyja rarytety emihracyjnaha druku i dasiul pierachoŭvajecca na haryščach damoŭ emihrantaŭ u Arhientynie ci Aŭstralii i jašče čakajuć svajho daślednika.
Na žal, ryzykuje stać biblijahrafičnaj redkaściu j hetaje vydańnie Biblijahrafii. Pieravydadzienaja ŭ Polščy, kniha maje hetulki ž mała šancaŭ dajści da biełaruskaha čytača, jak i pieršaje (Ńjujorskaje) vydańnie častki pra peryjadyčny druk, małaviadomaje ŭ Biełarusi.
Adnak dla daślednikaŭ i zacikaŭlenych u prablemach biełarusiki na Zachadzie, źviedzienaja ŭ adno Biblijahrafija – dobry padarunak. Padarunkam pieravydańnie možna nazvać i dla Vitaŭta Kipiela, jakomu praz paŭhoda, 30 traŭnia 2007 h., spoŭnicca 80 hadoŭ. Škada, što drukavanaje ŭvasableńnie spravy svajho žyćcia nia ŭbačyła suaŭtarka j viernaja spadarožnica žyćcia Zora Kipiel. Jana pamierła ŭ krasaviku 2003 h.
Ciapier Vitaŭtu Kipielu davodzicca pracavać za abaich. Ale jon adzin z tych ludziej, chto nikoli nie zabyvaje pra Biełaruś. Voś i hetaje vydańnie jon pryśviaciŭ 100-hodździu biełaruskaha druku – hazetam «Naša Niva» i «Naša dola», pra što paznačana na tytulnaj staroncy i ŭniesiena ŭ rejestar Kanhresavaj biblijateki.
Sama ž kniha - i pavodle źmiestu, i samim faktam svajho vydańnia - jość vydatnym śviedčańniem tryvałaści j niazłomnaści biełarusaŭ pa-za miežami Biełarusi.
