Leŭ Sapieha ŭ 59 hadoŭ. Pryžyćciovy partret (1616).
Statut VKŁ 1588.
Kaścioł Śviatoha Michała ŭ Vilni, fundavany Sapieham.
Nadmahille Lva Sapiehi i dźviuch jaho žonak u kaściole Sv.Michała.
Vieličnyja Ružany zakładalisia pry Lvu Sapiehu.
Kali my kažam «Sapieha» — u 90% vypadkaŭ majem na ŭvazie «Leŭ». Hety, bieź pierabolšańnia, vialiki čałaviek vyvieŭ svoj rod na pieršyja pazicyi ŭ dziaržavie, sam zrabiŭ fantastyčnuju karjeru, a svajoj krainie daŭ sud i Zakon na dva z pałovaj stahodździ.
Pravasłaŭny Sapieha atrymaŭ pieradavuju pratestackuju adukacyju: spačatku ŭ Niaśvižskaj škole, jakoj apiekavaŭsia sam Mikałaj Radzivił Čorny, a paśla — adJamu davałasia rymskaje i carkoŭnaje prava, jaho zachaplała mastactva Reniesansu. Karol i vialiki kniaź Ściapan Batura, da jakoha Sapiehu pryniali na słužbu pa viartańni na radzimu, byŭ uražany erudycyjaj junaka.13-hadovaha vieku — u Lejpcyhskim univiersitecie.
U
Jon inicyjavaŭ stvareńnie Trybunała VKŁ — najvyšejšaha sudu krainy.
Prytym Sapieha nie byŭ «batanikam», kažučy siońniašnim słenham.
Mahutny intelekt znachodziŭ prymianieńnie nie tolki ŭ jurysprudencyi, ale i ŭ palitycy, finansach. Byŭ jon i vajarom:zmałada braŭ udzieł u Livonskaj vajnie, sabrany na jaho hrošy husarski połk udzielničaŭ u abłozie Pskova Baturam.
Nastupny karol, Žyhimont Vaza, daručyŭ Sapiehu pracu nad treciaj redakcyjaj Statutu VKŁ — zvodu zakonaŭ krainy.
U 1588 — uPra jaho jakaść i ŭniviersalnaść moža śviedčyć toje, što našy prodki buduć karystacca im da 1840 hoda.31-hadovym vieku — Sapieha vydaje za svaje hrošy Statut.
«Čałavieku hodnamu ničoha nie musić być daražejšym za volnaść», — pisaŭ Sapieha ŭ pradmovie da Statutu.
U 1589 Sapieha robicca kancleram VKŁ (prem'
Łasosin, Ružany, Zelva, Aśvieja, Biešankovičy, Białyničy, Ciacieryn, Kruhłaje, Dziatłava, Čarnobyl, Ikazń, Druja, Słonim, Śvisłač, Mahiloŭ, Kuraniec, Markava, Miadzieł — i heta jašče nie poŭny pieralik uładańniaŭ Sapiehi.Jaho bahaćcie dazvalała jamu finansavać vajnu sa Šviecyjaj za Inflanty. Jon ža byŭ i adnym z natchnialnikaŭ pachodu na Maskvu ŭ pačatku XVII st.
Sapieha naradziŭsia pravasłaŭnym, pad upłyvam Mikałaja Radziviła pryniaŭ kalvinizm, a ŭ 1588 pierachryściŭsia ŭ katalictva.
Jon padtrymlivaŭ ideju carkoŭnaj uni, bo bačyŭ u joj srodak dasiahnuć relihijnaha miru.Ale Sapieha rezka vystupaŭ suprać hvałtoŭnaha nasadžeńnia luboj viery.
Dypłamat Sapieha ŭznačalvaŭ dypłamatyčnyja misii VKŁ u Maskvie, miecenat Sapieha budavaŭ chramy — kaścioły (u t.ł. Vilenski kaścioł Sv. Michaiła, dzie paśla byŭ pachavany), unijackija i pravasłaŭnyja cerkvy, — adkryvaŭ škoły, špitali, prytułki,
knižnik Sapieha sabraŭ u svaich majontkach biblijateku z troch tysiač tamoŭ…Sapieha — jak i Skaryna, Husoŭski, Astrožski — byŭ adnym z uvasableńniaŭ taho samaha «załatoha vieku» biełaruskaj historyi.
A najbolšym materyjalnym pomnikam Lvu Sapiehu možna ličyć vieličny Ružanski pałac, jaki pačaŭ stvaracca pry im.
* * *
Viktar Šnip. Bałada Lva Sapiehi
U Ružanach na vulicy viecier,
Niby voŭk, što ŭ načy zabłudziŭ,
La vakon, što da ranicy śvieciać,
Prypyniŭsia, svoj šlach prytaiŭ
I zacich… I prycišyŭ dychańnie
Adzinoki, sivy, by ŭ tumanie,
I samotny, jak viečnaść, jak son,
Leŭ Sapieha, što siońnia načuje
Siarod knih, jak siarod cišyni,
U jakoj pa stahodździach vandruje
Bieły rycar na biełym kani.
I harać śviečki śvietła, by ŭ Chramie,
I pa knihach znoŭ cieni, jak dym,
Prapaŭzajuć, hublajucca z nami
U pavietry ad zor załatym.
I zapiša jon znoŭ, što spaznaje,
Zapisaŭšy, zakreślić iznoŭ.
Jon — Sapieha, Sapiehu śviet znaje,
Jak sam znaje Sapieha luboŭ
Da ziamli, na jakoj naradziŭsia,
Za jakuju maliŭsia i biŭsia…
I nazaŭtra jon siadzie ŭ karetu,
Znoŭ u Vilniu pajedzie, u śviet,
I za im, niby voŭk, na kraj śvietu
Budzie viecier lacieć śled u śled…
