Rahnieda ALACHNOVIČ
Samy balučy moj uspamin
U Vialejskaj turmie ŭ 1940 h. byŭ źniavoleny moj baćka, a ŭ 1944-45 h. – maci. Aboje byli śviedamymi biełarusami, žyli j pracavali dziela Baćkaŭščyny. Takoha balšaviki nie prabačyli.
Moj baćka Vincuk Hryškievič (na emihracyi Vincent Žuk-Hryškievič) byŭ aryštavany ŭ Vilni vosieniaj 1939 h. Viaźnica ŭ Vialejcy – tolki častka jaho turemnaj Hałhofy. Bo prajšoŭ jon Łukiški ŭ Vilni, turmy ŭ Biełastoku, Miensku, Połacku dy Voršy, «trudovyje» lahiery na Piačory. A potym – armija hienerała Andersa, udzieł u bitvie pry Monte-Kasina (Italija), doŭhija hady emihracyi, stvareńnie biełaruskich asiarodkaŭ u Vialikabrytanii j Kanadzie, praca na radyjo «Vyzvaleńnie», blizu 12 hadoŭ na pasadzie Staršyni Rady BNR. Pamior jon u 1989 h., pražyŭ 86 hadoŭ.
A maci pražyła niapoŭnyja 40 hadoŭ. Žyćcio jaje, jak mnie pieradali praź dziasiatak hadoŭ, abarvałasia ŭ Vialejskaj turmie. Pra jaje – moj samy balučy ŭspamin.
Maju mamu Ksieniu Hryškievič, z domu Łapickuju, aryštavali ŭ kancy žniŭnia 1944 h. Było mnie tady 13 hadoŭ. I stała ja nasić mamie ŭ Vialejskuju turmu pieradačy, jak tady kazali – «padajanki». Pad čas nastupu savieckich vojskaŭ turma hareła. Tamu viaźniaŭ trymali ŭ šerym adnapaviarchovym budynku z maleńkimi zakratavanymi voknami, jaki byŭ pobač. Ludzi ź pieradačami stanavilisia ŭ čarhu kala aharodžy j čakali, pakul padydzie dziažurny enkavedyst i voźmie zapiski dy torbački z praduktami i bializnaj. Dziažurnymi byli tutejšyja viaskovyja chłopcy, jakija viarnulisia z partyzanaŭ. U čarzie najbolš byli sialanie – u chustach, śvitkach, a kali zachaładała – u kažuškach, čujkach, valonkach.
Adnojčy, stojačy la aharodžy, ja pabačyła mamu. Jana išła ŭ svaim sinim zimovym palito, ale ź niepakrytaj hałavoj, kosy składzieny «košyčkam», ruki za śpinaj. Jaje viali dva enkavedysty. Prachodziačy kala mianie, jana cicha skazała: «Nia płač. Idzi damoŭ. Ja skora viarnusia».
Poźniaj vosieniaj mima taho ž płotu praviali majho stryječnaha dziadźku Kastusia Kasiaka. Ja skamianieła ad niečakanaści, žachu j ździŭleńnia: byŭ jon u čyrvonaarmiejskim šyniali j pilotcy i havaryŭ pa-rasiejsku: «Tak eto i jesť Vilejka?» Musić takim čynam chacieŭ mnie pakazać, kab ja jaho nie pryznavała. Dziadźku Kastusia prysudzili da śmierci cieraz paviešańnie. Prysud vykanali ŭ Vialejcy. Mamu ja bačyła jašče adzin raz na pačatku zimy. Aryštavanych užo trymali ŭ budynku turmy. Kab pabačyć blizkaha čałavieka, kali jon znachodziŭsia ŭ adnoj z kameraŭ na druhim paviersie, tre było pierajści na procilehły bok vulicy j pahladzieć uvierch, na vokny viaźnicy. Ja tak i zrabiła. Praz kolki času ja pabačyła mamu. Jana ŭźnimała ŭ rukach kłunačak, jaki ja pieradała. Potym adkłała jaho, zharnuła ruki tak, niby mianie abnimała. Ale turemnyja vokny zakryli ščytami, i navat takoj uciechi ja bolš nia mieła.
U lutym maje pieradačy stali viartać sa słovami: «Vybyła v etap». Peŭny čas ja ŭsio jašče chadziła da turmy. A potym stała čakać viestačak ad mamy. Nie dačakałasia. Paśla śmierci Stalina, niedzie ŭ kancy 50-ch, mnie pieradali, što ŭ Vialejskaj turmie, kali tam była źniavolenaja maja mama, usčałasia epidemija tyfu. Jana zachvareła i pamierła. Ale ci tak heta nasamreč było – nia viedaju.
