Аб усім патроху
Музыка
Сантур ды цымбалы
У пятніцу ў Філярмоніі адбыўся канцэрт індыйскай клясычнай музыкі.
Публіка ў залі была экзатычная: індыйскія дыпляматы і бізнэсмэны, апранутыя па-эўрапейску, і іхныя жонкі ў каляровых індыйскіх сары, кітайскія студэнты, сьціплыя на выгляд менчукі — заўсёднікі аздараўляльных клюбаў, з жонкамі і дзецьмі, якія падчас канцэрту безупынна плакалі. Найпачэсныя месцы займалі беларускі ў сары — аматаркі індыйскай філязофіі, а першыя шэрагі партэру — дзяўчынкі-цымбалісткі з музычнай вучэльні, якім цікава было паслухаць заежджага маэстра. У фае бясплатна раздавалі індыйскія часопісы з карцінкамі ды фатаздымкамі.
Вяла імпрэзу музыказнаўца Алена Гарахавік, якая шчэ пры канцы 80-х абараніла кандыдацкую дысэртацыю па індыйскай клясычнай музыцы, а пазьней набыла працяглы стаж у Індыі.
Індыйскія музыкі выйшлі на сцэну босыя, у традыцыйных вопратках. Павіталіся з публікай і селі на падлогу. Пандыт Ульхас Бапам (пандыт – пачэсны тытул настаўніка ў індыйскай артыстычнай традыцыі) паклаў на калені сантур — індыйскія цымбалы, вырабленыя зь цёмнага дрэва, падобныя да нашых, але меншыя, з грубай дэкай і бяз ножак. Малады і прыгожы Ніцін Міта заняў месца ля табла — індыйскіх бубноў. Віная Бапат узяла тампуру — інструмэнт кшталту мандаліны, але з доўгім вытанчаным грыфам, — і распачалася музыка...
Пандыт Бапам зрабіў для сантура тое самае, што Язэп Жыновіч для беларускіх цымбалаў. Ён прыстасаваў гэты інструмэнт для выкананьня індыйскай клясычнай музыкі. Манерай ігры Ульхас Бапам нагадвае беларускіх прафэсійных цымбалістаў. Зрэшты, нічога дзіўнага — сантур трапіў у Індыю з Пэрсіі, адкуль паходзяць і беларускія цымбалы. Музычныя інструмэнты гэткага кшталту ёсьць у многіх народаў: пэрсыдзкі сантур, кітайскі ян-цынь, амэрыканскі дальсымэр, румынскі тамбал, альпійскі хакбрэт, грэцкія сантуры, вугорскія цымбалы… Можа, таму музыка Ульхаса Бапама выклікае цікавасьць на розных кантынэнтах. Пандыт аб’езьдзіў усю Паўночную Амэрыку, Брытанію, Кітай, Сярэдні Ўсход. У верасьні 2001 г. ён распачаў вялікае эўрапейскае турнэ, у рамках якога ўжо наведаў Швайцарыю, Нямеччыну і Беларусь, а цяперака выпраўляецца ў Хельсынкі.
У другім аддзяленьні на сцэну выйшла беларуская цымбалістка, заслужаная артыстка Беларусі Ларыса Рыдлеўская. Разам з індыйскімі музыкамі яна выканала п’есу Ульхаса Бапама “Togetherness” (сумеснасьць). Гук беларускіх цымбалаў выявіўся мякчэйшым, больш жаночым за гук індыйскага сантура. А потым інтэрнацыянальны квартэт супольна ствараў індыйскую рагу на тэму беларускай полькі “Мікіта”.
Юлія Андрэева
Арлоў+Алексіевіч
3 верасьня ў Магілёў прыяжджалі пісьменьнікі Ў.Арлоў і С.Алексіевіч. Кожны зь іх цікавы сам сабою, але ў суседзтве такіх кантрасных асобаў ёсьць ужо нешта знакавае: расейскамоўная складальніца пасьянсаў з чужых лёсаў і беларускамоўны дасьледчык інтымных дэталяў уласнай біяграфіі, флегматычная прадчувальніца глябальных зрухаў сучаснай цывілізацыі і тэмпэраментны нацыяналіст, па макаўку ўпаяны ў тутэйшую гісторыю.
Каляжна-сацыялягічная творчасьць Алексіевіч удала ўпісваецца ў эўрапейскі кантэкст, гістарычныя ж інтэрпрэтацыі і апавяданьні Арлова занадта традыцыйныя для постіндустрыяльнай Эўропы, але актуальныя для тутэйшай грамады. Нават ягоныя эсэ, вершы і аўтабіяграфічныя творы — здабытак чыста беларускага, а не касмапалітычнага кшталту. У пэўным сэнсе, Арлоў і Алексіевіч — гэта два полюсы сучаснага інтэлектуальнага жыцьця Беларусі, і зьяднаў іх спадар… Лукашэнка. Менавіта на глебе непрыняцьця сёньняшніх рэаліяў, спробе іх асэнсаваць (з боку Алексіевіч) або зьмяніць (з боку Арлова) і сышліся такія розныя творцы. Тым больш цікава назіраць іх сутыкненьне-супрацоўніцтва, што ў ім нараджаецца новае бачаньне беларускага лёсу, узьнікае яго стэрэаскапічная карціна — больш рэалістычная, аднак, чым палымяныя антыкамуністычныя плякаты ўзору 1991 г., рамантычныя нацыянальныя схемы 1994-га або славянска-праваслаўныя лубкі 1996 г. Пытаньні да Алексіевіч (Чым так прывабны сацыялізм? Што супала ў ім з нашай мэнтальнасьцю? Хто мы: эўрапейцы, славяне або “саўкі”?), як і адказы Арлова (мы найперш беларусы, чым славяне; больш эўрапейцы, чым азіяты; гістарычна хутчэй багатыя, чым бедныя) — усяго толькі адпраўны пункт для стварэньня беларускай канцэпцыі існаваньня, таго сплаву чорнага, белага і чырвонага (мінулага, будучага і сучаснага), які можна будзе назваць нацыянальнай ідэяй. Арлоў+Алексіевіч = ??? — гэта формула нашай пакуль ня яснай пэрспэктывы, знак таго, што жыцьцё працягваецца.
Васіль Аўраменка, Магілёў
вясковы лірнік
Крыжы ў Вуглянах
Напісаць пра гэта мяне падштурхнуў артыкул “Бясконцая кніга” пра кнігу Міхася Раманюка “Беларускія народныя крыжы” (“НН” ад 12 лютага 2001 г.).
Мяне таксама вельмі цікавяць крыжы, асабліва абракальныя, і я заўсёды намагаўся высьветліць у мясцовых жыхароў, калі, дзеля чаго і зь якой нагоды яны пастаўленыя. Аб такіх крыжах, якія знаходзяцца ў вёсцы Вугляны Камянецкага раёну, я і хачу распавесьці.
Вёска гэтая месьціцца непадалёк ад Белавескай пушчы. Прытулілася яна на беразе ракі Лясной, у такім месцы, што далей дарог зь яе няма. Каб выехаць куды-небудзь, патрэбна вяртацца назад, у суседнюю вёску ці ў сам Камянец. Можа таму й завецца яна Вугляны.
У цэнтры вёскі, дзе сканчаецца адзіная дарога, і месьцяцца тыя крыжы. Іх восем, яны рознай вышыні і таўшчыні, стаяць гуртам, абнесеныя лёгкай мэталёвай агароджай. Адна з найстарэйшых жыхарак вёскі Ганна Кузько чула ад сваіх бацькоў, што самы першы крыж быў пастаўлены болей як сто гадоў таму. Вёску напаткала нейкая вялікая бяда, хвароба ці эпідэмія, мерла шмат людзей. Каб уратавацца, сяляне прывезьлі з пушчы малады дуб, зрабілі зь яго крыж, тройчы абнесьлі вакол вёскі ды ўкапалі там, дзе ён стаіць зараз. І, відаць, памагло — вёска захавалася й жыве да гэтага часу.
Іншыя сем крыжоў зьявіліся тут пасьля 1939 г., у часе калектывізацыі. Некаторыя сяляне на сваіх прыватных землях закопвалі невялікія крыжы, каб боскія сілы спрыялі ўраджаю, захоўвалі іх ад засухі і другой стыхіі. Калі калгас стаў абагульваць іхныя землі, сяляне крыжы перавезьлі ў вёску і паставілі побач зь першым, галоўным крыжам.
У канцы 50-х, у пэрыяд шалёнага хрушчоўскага атэізму, раённая ўлада вырашыла зьнішчыць крыжы. Аб гэтым стала вядома жонцы аднаго зь вясковых начальнікаў (яны абое ўжо памерлі), і яна папярэдзіла сялян, у якую ноч прыедуць зьнішчаць крыжы. Жанчыны сабраліся ў адной з бліжэйшых хат і прыкладна апоўначы адна зь іх, накрыўшыся белым прасьцірадлам, стала сярод крыжоў. Калі атэісты, пад’ехаўшы, убачылі там нешта ў белым, дык вельмі напалохаліся й сталі ўцякаць. У гэты момант з хаты выскачылі астатнія жанчыны й закідалі іх камянямі. Крыжы былі ўратаваныя і пасьля гэтага яшчэ некаторы час ахоўваліся.
Але раённыя бязбожнікі на гэтым не супакоіліся. Вытрымаўшы нейкі час, яны ў адну з начэй разламалі агароджу, сьпілавалі крыжы й вывезьлі іх у яму каля суседняй вёскі Мартынюкі. Мясцовыя людзі знайшлі іх і паведамілі ў Вугляны. Крыжы адразу ж забралі, закапалі на ранейшае месца, адрмантавалі агароджу, і стаяць яны там да гэтай пары.
Кожны год вясной сяляне сваімі сіламі і сродкамі фарбуюць крыжы й агароджу, на крыжах вывешваюць чыстыя ручнікі са стужкамі. Звычайна гэта робіцца перад Вялікаднем. Вось так і жывуць яны ў згодзе і ўзаемаразуменьні: жыхары берагуць крыжы, а тыя — пакой і жыцьцё вёскі. Мабыць, у гэтым і ёсьць сувязь нябеснага і зямнога.
Пятро Гарбуноў, Берасьце
