«Tleła nadzieja, što znajdu ŭ Kurapatach pareštki dzieda»
Navumčyk: U presie apublikavany śpis 98 represavanych, siarod jakich jość i Jan Paźniak. Vykazana mierkavańnie, što heta — Vaš dzied. Jak Vy ŭvohule uspryniali hetuju publikacyju?
Paźniak:
Nu, toje što heta moj dzied, tut niama nijakich sumnieńniaŭ.Ale ja chacieŭ by skazać pra hety materyjał u cełym. Što datyčyć apublikavanych 98 proźviščaŭ represavanych ludziej, dyk pierš za ŭsio chacieŭ by padziakavać spadaru Łukašu Adamskamu za spravu, jakuju jon robić pa pošuku achviaraŭ balšavizmu. Tut kankretyzavanyja niekatoryja fakty, jakija dapamohuć u nastupnych daśledavańniach.
Ja, naprykład, mierkavaŭ, što paśla Novavilni Jana Paźniaka adrazu pavieźli ŭ Miensk, i rasstralali ŭ tym ža 1939 hodzie. Akazałasia, što jon patrapiŭ u złaviesnuju Ihumienskuju turmu, i tolki ŭ 1940-ym hodzie byŭ pieraviezieny ŭ Miensk. U 1988 hodzie, padčas archiealahičnych raskopak Kurapataŭ, u mianie tleła nadzieja, što ja znajdu tam jaho pareštki. Takija cudy byvajuć. Znajšoŭsia, naprykład, rasstralany brat Janki Bryla ŭ Bykaŭni pad Kijevam.
Adno z daśledavanych mnoj pachavańniaŭ u Kurapatach było nastralana ź ludziej intelihientnych i haradzkich, u niesavieckim adzieńni. Byŭ vyjaŭleny navat čerap, z akularami, jak u majho dzieda na fatahrafii. Ale identyfikavać ničoha nie ŭdałosia. Vielmi važna znajści dakumenty.
Taksama vielmi važna vyjavić pachavańni ŭ parku Čaluskincaŭ — druhoha miesca rasstrełaŭ ŭ Miensku pa vieličyni paśla Kurapataŭ.Paśla daśledavańnia Kurapataŭ ja hetym jakraz dumaŭ zaniacca, ale ŭsio skłałasia inakš.
«Biełaruskaja turma» — heta jak «polski Aśviencim»
Ciapier, addajučy naležnaje pracy spadara Adamskaha, mušu vykazać žorstkuju krytyku ŭ dačynieńni da taho, što i jak im napisana.
Najpierš, pra terminalohiju. Niama tak zvanaha «biełaruskaha katynskaha śpisu».I nie było tak zvanych «biełaruskich turmaŭ» za časy SSSR. Heta prosta aburalna, što navukoŭcy, jakija pavinny razumieć značeńnie terminalohii, užyvajuć tut takija aznačeńni. Kali tak budzie praciahvacca dalej, dyk spadaru Adamskamu treba pierajści taksama na terminalohiju prezydenta Abamy adnosna «polskaha kancentracyjnaha lahieru Aśviencim», jak kazaŭ Abama. Tady metadalohija budzie zavieršanaj. Biełaruś pad saviecka-balšavickaj akupacyjaj nia mieła ni «biełaruskich turmaŭ», ni «biełaruskich kulaŭ», ni «nahanaŭ» i nijakich pravoŭ. I nie składała «biełaruskija śpisy». U krainie šaleŭ ruski balšavicki hienacyd, biełarusaŭ zabivali, zabivali narod. I ludziam, jakija nia chočuć, kab nazyvali Aśviencim «polskim lahieram», varta toje pamiatać.
«Heta nia jość častka «katynskaha śpisu»
I pa samim śpisie — 98 represavanych. Heta nia jość častka «katynskaha śpisu», jon składajecca tut u asnoŭnym z cyvilnych ludziej roznych prafesijaŭ, zaniatkaŭ i nacyjanalnaściaŭ. Katynski śpis — heta, najpierš, śpis pałonnych polskich aficeraŭ, jakich rasstralali balšaviki. Navat nie zrazumieła, navošta puskać takuju pierakručanuju i niedakładnuju infarmacyju? Treba jašče viedać i toje, što ŭ 1939-41 hh. balšaviki-enkavedzisty vyniščali ŭ Zachodniaj Biełarusi pierš za ŭsio — biełaruskuju intelihiencyju i biełaruskich dziejačoŭ, navat členaŭ KPZB. Vykarystoŭvali pry hetym šyrmu «baraćby z buržuaznaj Polščaj». Ciapier, pakul u Biełarusi i Rasiei panuje hebizm — praŭdy pra saviecki hienacyd vielmi ciažka damahčysia. Ale viečna tak nia budzie. Tolki našu praŭdu my musim vyzvalić i daśledavać sami.
«U Kurapatach pachavanyja nia tolki biełarusy»
Navumčyk: Zianon Stanisłavavič, u kamentarach da publikacyi niekatoryja napisała — nu a što ciapier Paźniak skaža nakont palakaŭ u Kurapatach? Apublikavanyja materyjały źmianili Vašuju pazycyju ŭ hetaj temie?
Paźniak:
Toje, što ŭ Kurapatach pachavanyja nia tolki biełarusy, ale vierahodna i palaki, heta ja dakazaŭ jašče ŭ 1988 hodzie. Nie dakazana — absalutna nie dakazana — dzie pachavanyja rasstralanyja polskija aficery, taja častka, jakaja nia znojdziena.I tamu fantaziravać biaz faktaŭ i biez dakumentaŭ — nielha, tamu što heta sprava surjoznaja, ludzkimi žyćciami tak nie kidajucca. Dla taho, kab znajści heta, pierš za ŭsio treba znajści dakumenty i mieć nieabvieržnyja fakty. Tady kankretna pra heta treba budzie havaryć. Što datyčyć hetaj kankretnaj rastralanaj hrupaj ludziej, całkam vierahodna, što jana rasstralanaja ŭ Biełarusi, całkam vierahodna, što ŭ Kurapatach, mahčyma, što ŭ parku Čaluskincaŭ, mahčyma, u Mahilovie, dzie było vializarnaje miesca rasstrełaŭ i było vielmi žorstkaje NKVD, ale heta ŭsio — domysły na pustym miescy. Paŭtaraju, treba mieć dakumenty i treba mieć fakty. I tady kankretna pra heta havaryć.
Navumčyk: Pakolki my havorym pra represii — słova Kurapaty nieparyŭna źviazanyja sa słovami Stalin, balšavizm, kamunizm. Praź niekalki dzion spaŭniajecca 60 hadoŭ ź dnia śmierci Stalina. Na Vaš pohlad, u čym pryčyna taho, što Biełaruś, biełaruskaje hramadztva nie pazbyłasia rudymentaŭ stalinščyny, rudymentaŭ taho, što źviazanaje z najvialikšaj trahiedyjaj XX stahodździa?
Paźniak: Biełaruskaje hramadztva daŭno pazbyłasia hetych rudymentaŭ. Sprava zusim nie ŭ hramadztvie, sprava ŭ toj akupacyjnaj uładzie, jakaja zaraz jość u Biełarusi. Sprava ŭ hebiźmie. Naščadki tych ludziej NKVD, jakija ŭ 30-ych, u 40-ych zabivali narody, naščadki hetaj arhanizacyi zaraz vałodajuć absalutnaj uładaj u Rasiei i ŭ Biełarusi. I tamu viadziecca adpaviednaja palityka, prydumlajuć «linii Stalina» i hetak dalej. Hramadztva tut ni pry čym, hramadztva našaje — niaščasnaje, a sprava ŭsia ŭ sacyjalnaj systemie, u sacyjalnaj uładzie, jakaja jość na Biełarusi i ŭ Rasiei.
