Ot padkinuŭ spadar Andrej Dyńko droždžaŭ u svaim artykule «Poŭny pierachod» ci «razmaŭlaju pa-biełarusku nie ŭvieś čas»? Jakaja taktyka biełarusizacyi pravilnaja.
Spadar Andruś Horvat spoviedździu ab ułasnaj biełaruskamoŭnaści trapna paceliŭ u kalektyŭny «balavy punkt», spravakavaŭšy takim čynam sieans masavaha psichaanalizu.
Da taho tema balučaja, što niama rady — treba vykazacca. Akramia taho, što padpisvajusia pad kožnym słovam sp. Andrusia, chaču dadać troški svajho bolu.
Historyja zvyčajnaja: rodnyja — spres biełarusy, babula dy dziadula ź vioski — dy ŭ haradskuju intelihiencyju, vychavańnie vyklučna ruskamoŭnaje. Pry hetym (tut važna, treba źviarnuć uvahu!), babula amal uvieś svoj piedahahičny staž adpracavała nastaŭnicaj biełmovy i litaratury.
Čamu mienavita «biełmovy», a nie biełaruskaj movy: nu nie lubiła jana svoj pradmiet (i nie lubić dahetul). Inšaje pytańnie: to našto zajmacca tym, što tabie źnienavidnaje? Jano, vidavočna, rytaryčnaje.
Na pačatku 90-ch, na tle aktyŭnaj biełarusizacyi, maja rodnaja nastaŭnica «biełmovy» stała ahučvać u procivahu joj prykładna takija tezisy:
— Što za biełaruskaja mova / biełarusy? Vydumali nacyjanalisty ŭsio. Nie było nikoli nijakaj biełaruskaj movy / biełarusaŭ. Namiašana prosta tut roznaha: ruskija, ukraincy (jakija, zaŭvažcie, majuć prava na isnavańnie!), habrei, palaki, tatary.
Ja bolšuju častku svajho śviadomaha dziacinstva (čas, kali pačała cikavicca niečym akramia vučoby, siabrovak dy hulniaŭ) dziviłasia, čamu ž možna navučyć kahości pry takim staŭleńni da pradmieta vykładańnia. Adnak što tut kazać — heta siamja, ludzi, jakich ty lubiš niahledziačy na niesupadzieńnie.
Maja biełaruskaść źjaviłasia jak ideja u apošnija dva licejskija hady dziakujučy nastaŭniku, jaki byŭ poŭnaj supraćlehłaściu majoj babuli. Univiersiteckija hady (u niemałoj stupieni dziakujučy kalažancy Alonie Lis) pieraviali maju abstraktnuju biełaruskaść u kankretnuju formu, piśmovuju. Takoj, piśmovaj, jana i zastavałasia ciaham, biez małoha, dvaccaci hod.
Soramna, ale navat dziaciej vychoŭvać ad pačatku (a tak, viadoma, było b praściej i naturalniej) pa-biełarusku mnie brakavała rašučaści: hetaksama bajałasia reakcyi rodnych, svajakoŭ.
I voś, narešcie, z paŭhoda tamu ja pierajšła da aktyŭnaha maŭleńnia. Nie viedaju, što mienavita stała vyrašalnym vyśpiatkam nižej śpiny, kab vožyk urešcie palacieŭ. Mahčyma, toje, što dačce paščaściła trapić u biełaruskamoŭnuju himnaziju.
Ja pačała z taho, što ŭroki pa biełaruskamoŭnym padručnikam my, naturalna, rabili pa-biełarusku i ŭsie pytańni, źviazanyja z vučobaj, abmiarkoŭvalisia taksama pa-biełarusku.
«Punktam nieviartańnia» ŭ biełaruskamoŭnaj razmovie z dačkoj dla mianie staŭ toj momant, kali časam daviedzienaja da šalenstva jejnaj dziorzkaściu ŭ niežadańni rabić niešta, ja zryvałasia ź miesca ŭ karjer — i łajałasia ŭžo pa-rusku. Impet abureńnia vymahaje imhniennaj reakcyi ŭ vybary epitetaŭ, a ŭ mianie i ź pieršym, i z druhim byli prablemy.
Ale niejak ja daškandybała da toj miažy, za jakoj pačałosia pastajannaje maŭleńnie pa-biełarusku. Tolki ŭ siamji — ale ž i heta dla mianie dasiahnieńnie! U koła zaŭsiodnaj biełaruskaj movy ciapier uvachodziać siamja i daččyna škoła.
Pra situacyju ź ludźmi «zvonku» vydatna napisaŭ sp. Horvat — niama čaho dadać. Muž sa mnoj razmaŭlaje pa-biełarusku, dzieci adkazvajuć pa-rusku (mienšy čaściakom užyvaje adzinočnyja biełaruskija słoŭcy, dačka na maje prośby adkazvaje, što saromiejecca, bo niedastatkova dobra viedaje). Spadziajusia, što ź dziećmi ja jašče nie ŭsio zhubiła, i pastajannaja prysutnaść movy doma z časam zrobiać svaju spravu.
Maje baćki spakojna ŭspryniali taki pavarot, bo jašče ŭ studenckija hady ja rabiła niekalki niaŭdałych (niepraciahłych) sprobaŭ razmaŭlać pa-biełarusku: słuchajuć, niešta nie razumiejuć, i tady ja im łaskava pieriekładaju, ale adkazvajuć pa-rusku.
Adnak samaja kryŭdnaja situacyja (chacia nie skazać, kab niečakanaja) skłałasia z rodnaj babulaj, toj samaj byłoj nastaŭnicaj «biełmovy»: na apošnim siamiejnym zboryščy z nahody narodzinaŭ syna ja ŭ napaŭpryvatnym režymie atrymała taki niečakany ŭ svajoj raźjušanaści «adłup», što ad kryŭdy prosta nie chaču bolš jechać tudy.
Voś takaja sumnaja sprava. «Čužyja», jakich razdražniaje tvaja biełaruskaść, heta ŭsio darma: plunuŭ dy zabyŭ, a voś kali za jaje ciabie praklinaje niechta ź blizkich rodnych, čałaviek, jakoha ty lubiš, niahledziačy ni na što…
Ciažka.
