U svajoj novaj knizie «Paśla Jeŭropy» bałharski palitołah Ivan Kraścieŭ razvažaje pra kryzis Jeŭrasajuza. Paśla Brexit i pośpiechu pravych partyj ekśpierty ŭsio čaściej havorać ab tym, što dni adzinaj Jeŭropy paličanyja. Tak užo było, piša Kraścieŭ. Sto hadoŭ tamu było šmat čutak ab chutkim raspadzie impieryi Habsburhaŭ. Jak i ciapierašni Brusel, Habsburhi sprabavali vyrašyć najskładaniejšuju zadaču: abjadnać mnostva nacyj, nie kranajučy ich nacyjanalnych pačućciaŭ. U adroźnieńnie ad Ramanavych, jakija rabili staŭku na asimilacyju, Habsburhi stavili na łajalnaść da raznastajnaści. Ni rumyny, ni niemcy, ni ŭkraincy, padparadkoŭvajučysia Vienie, nie pavinny byli adčuvać siabie ŭščemlenymi.
Kali b Habsburham udałosia znajści recept abjadnańnia biez asimilacyi, chto viedaje, moža być, Jeŭropa stała adzinaj užo tady. Na žal, u ich nie atrymałasia. Niahledziačy na ŭsie prablemy, Jeŭrapiejski sajuz šmatkroć paśpiachoviejšy za prajekt Habsburhaŭ, ale čutki pra jaho chutkuju śmierć množacca, jak i tady. Čamu?
U Jeŭrapiejskaha sajuza dźvie vialikija ciažkaści, ličyć Ivan Kraścieŭ. Pa-pieršaje, raście razdražnieńnie hramadzian u dačynieńni da biežancaŭ z krain Blizkaha Uschodu i Paŭnočnaj Afryki. Pa-druhoje, niedavier hramadzian da palitykaŭ, jakija nie ličać mihrantaŭ prablemaj.
Ujaŭleńnie pra ŭciekačoŭ i pra toje, čamu Jeŭropa pavinna im dapamahčy, uźnikła na pačatku chałodnaj vajny. Tady biežancami byli hramadzianie sacyjalistyčnych krain, jakim udałosia źbiehčy na Zachad. Ni aŭstryjcy, ni francuzy, ni finy nie byli suprać niekalkich tysiač antykamunistaŭ sa Słavienii, Estonii i navat Rasiei. Prablema ŭ tym, što ŭ našy dni situacyja źmianiłasia. Zamiest vysakałobych dysidentaŭ z Uschodniaj Jeŭropy na status biežancaŭ pretendujuć miljony napaŭpiśmiennych maładych ludziej z krain Treciaha śvietu. Pierš za ŭsio, z Paŭnočnaj Afryki i Blizkaha Uschodu.
Čamu jany raptam vyrašyli źmianić krainu?
Va ŭsim vinavataja «arabskaja viasna». Kali Jeŭropa dapamahła livijcam zrynuć Muamara Kadafi, jana raźličvała, što śviadomyja hramadzianie Livii voźmuć krainu ŭ svaje ruki, chutka naviaduć paradak i pačnuć žyć u svajo zadavalnieńnie.
Jeŭropa była hatova dapamahać livijcam: kredyty, śpiecyjalisty, ekśpiertyza. Nasupierak čakańniam, vyzvalenyja livijcy vyrašyli nie budavać novuju śvietłuju Liviju. U ich byŭ inšy płan: emihravać i stać hramadzianami ES.
Ich staŭleńnie da svajoj radzimy było bolš čym piesimistyčnym. Z punktu hledžańnia livijcaŭ, praściej stać hramadzianinam Niderłandaŭ, čym pieramahčy livijskuju karupcyju i ciemrašalstva. Za livijcami paciahnulisia vyzvalenyja Jeŭropaj tuniscy, jehipcianie, siryjcy, kurdy, jemiency. Ich prahnoz pra budučyniu svaich krain nie mocna adroźnivaŭsia ad livijskaha.
U vyniku śmierć kožnaha novaha dyktatara davała start nie reformam, a masavaj emihracyi.
Maładyja ludzi z Paŭnočnaj Afryki vybirali Jeŭropu ŭ tym liku i tamu, što bačyli jaje na ekranach svaich noŭtbukaŭ. Dziakujučy Google Maps jany šmat padarožničali pa vulicach jeŭrapiejskich haradoŭ. Paraŭnoŭvajučy centr Bierlina z centram Trypali, Bienhazi i Kaira niaciažka było zrazumieć, jak daloka jany ad hetaha dabrabytu. Kraścieŭ pryvodzić ličbu: pa dadzienych ekanamistaŭ, krainam, jakija raźvivajucca, spatrebicca kala 300 hadoŭ, kab nahnać krainy Jeŭropy. Naŭrad ci maładyja ludzi z Tunisa i Siryi viedali ab raźlikach, na jakija spasyłajecca Kraścieŭ. Zatoje ŭ ich byŭ noŭtbuk. Hetaha akazałasia dastatkova, kab zabycca pra reformy i kupić kvitok u adzin kaniec.
Kraścieŭ iranizuje: jak pastupili b jeŭrapiejcy, kali b Muamar Kadafi i jaho kalehi pa dyktatarskim cechu raptam viarnulisia nazad? Zrynuli b jany ich jašče raz? Ci pakinuli na miescy, abmiežavaŭšysia sankcyjami?
Z adnaho boku, niejak nijakavata pić ranicaj kavu, viedajučy, što pobač jość kraina, dzie zabivajuć za słovy. Ź inšaha boku, dapamoha hetym krainam moža kaštavać tabie tvajho dabrabytu. Ci hatovyja jeŭrapiejcy zapłacić takuju vysokuju canu za čužuju svabodu?
Što tyčycca Hiermanii, Francyi i Anhlii, ich hramadzianie mahli b navažycca na druhi raz. Urešcie, jašče niadaŭna jany sustrakali biežancaŭ apładysmientami. Čaho nie skažaš pra krainy, jakija prajšli surovuju savieckuju škołu. Uzrovień spahady da čužych prablem u Polščy, Čechii i Vienhryi hranična nizki.
Pryčyna ŭ tym, ličyć Kraścieŭ, što ŭ tych ža palakaŭ niama dośviedu mirnaha suisnavańnia ź inšymi narodami. U sučasnaj Polščy žyvuć palaki i nikčemnaja kolkaść inšych narodaŭ. Žyć u śviecie, u jakim susied chodzić u miačeć, a nie ŭ kaścioł, palaki nie ŭmiejuć. Akramia taho, saviecki dośvied daje ab sabie znać u zvyčcy nikomu nie daviarać. Daje ab sabie znać i razryŭ u dachodach. Niahledziačy na vidavočny ekanamičny rost, siaredni palak zarablaje mienš za siaredniaha niemca. Altruizm, jaki mohuć dazvolić sabie niemcy, niedastupny dla palakaŭ.
Ale samaje važnaje — emihranty ź Blizkaha Uschodu pavodziać siabie jak palaki tryccać hadoŭ tamu.
Jak piša Kraścieŭ, tryccać hadoŭ tamu vychadcy z krain Uschodniaj Jeŭropy emihravali z toj ža lohkaściu, jak i livijcy siońnia. Baŭhary vieryli ŭ pośpiech reformaŭ u svajoj krainie ani nie bolš. Kraścieŭ uspaminaje žart, papularny ŭ Bałharyi na pačatku 90-ch: z zaciažnoha ekanamičnaha i palityčnaha kryzisu ŭ našaj krainie jość niekalki vychadaŭ — terminał A mižnarodnaha aeraporta Safii, terminał V i terminał S. Ź dzieviaci miljonaŭ hramadzian Bałharyi źjechała bolš za 2 miljony.
Nielha skazać, što Bałharyja adna takaja. Padobnaja situacyja — va ŭsioj Uschodniaj Jeŭropie. I zaraz, kali ŭ ES pryjechali emihranty z byłych arabskich dyktatur, emihranty z savieckich dyktatur bačać u ich kankurentaŭ. Pierš za ŭsio, kankurentaŭ na pamiarkoŭnaje staŭleńnie da svajho akcentu i źniešnaści. Kraścieŭ pryvodzić u prykład svajho znajomaha ŭładalnika restarana ŭ Vienie. Sierb pa pachodžańni, jon śmiajaŭsia z naiŭnaści aŭstryjcaŭ, jakija apładziravali siryjcam. Ale kali aŭstryjcy pierastali im apładziravać, jon zaŭvažyŭ, što ŭ jaho restaranie stała mienš naviedvalnikaŭ. Aŭstryjcam nie spadabałasia, što ŭ jaho ŭ zale možna pačuć sierbskuju havorku. Jany syšli ŭ restaran, dzie havaryli tolki pa-niamiecku. Novyja emihranty vyčarpali ich limit ciarpieńnia. Ščasnyja aŭstryjcy znoŭ, jak u Siaredniavieččy, pačali bajacca čužyncaŭ i addajuć pieravahu jeści štrudziel ź viarškami pad huki čystaj niamieckaj movy.
Usiaho hetaha možna było b paźbiehnuć, upeŭnieny Kraścieŭ, kali b nie snabizm jeŭrapiejskich libierałaŭ. Ich upeŭnienaść ŭ karyści mihracyi dla Jeŭropy i hłuchata da arhumientaŭ procilehłaha boku pryviała da taho, što pravyja z marhinałaŭ pieratvarylisia ŭ mejnstrym. Treba było prysłuchacca i ŭličyć, a nie razychodzicca va ŭsiu.
Tym nie mienš, Ivan Kraścieŭ admaŭlajecca vieryć u raspad ES. Niahledziačy na pośpiech pravych, niahledziačy na terakty i polskija dzivactvy, niama nijakich dokazaŭ taho, što Jeŭropa hatovaja viarnuć miažy, admovicca ad adzinaj valuty i supolnaj sistemy biaśpieki. Śviet poŭny niepradkazalnaści. Navat samyja vidavočnyja situacyi zdolnyja ździvić.
Kraścieŭ spasyłajecca na niadaŭni vienhierski kurjoz. 2 kastryčnika 2016 hoda ŭ Vienhryi byŭ praviedzieny refierendum pa pytańni biežancaŭ: prymać, jak taho patrabuje ES, ci nie? Kirujučaja partyja FIDES vydatkavała 50 miljonaŭ jeŭra na toje, kab pierakanać vienhraŭ admovicca ad dapamohi biežancam. (Brytanija vydatkavała na Brexit usiaho 7 miljonaŭ.) 95% efirnaha času, adpuščanaha na ahitacyju za i suprać, było vydatkavana na ahitacyju suprać. Vuhorcam, jakija žyvuć za miažoj, razasłali 4 miljon kalarovych bukletaŭ, u jakich prapahandysty FIDES pradrakali Vienhryi krach u vypadku, kali Brusel raźmieścić u joj častku siryjskich uciekačoŭ. U vyniku 90% hałasoŭ było addadziena za admovu ad dapamohi. Prablema ŭ tym, što jaŭka akazałasia nastolki nizkaj, što refierendum nie adbyŭsia.
