Ilustratyŭnaje fota. Kp.by
Z prychodam balšavikoŭ da ŭłady hramadzianie atrymali mahčymaść pamianiać svaje proźviščy i imiony. Heta prava zamacavaŭ dekret SNK RSFSR ad 4 sakavika 1918 hoda «Ab pravie hramadzian źmianiać svaje proźviščy i mianuški». A pracedura była nieskładanaja. Dla źmieny patrabavałasia źviarnucca pa miescy svajho žycharstva da zahadčyka adździeła zapisaŭ hramadzianskaha stanu i asabista pradstavić piśmovuju zajavu. Da jaje prykłaści dakumienty, jakija śviedčać asobu (mietryčnuju vypisku ab naradžeńni ci zavieranuju jaje kopiju), paśviedčańnie ad biuro justycyi ab niesudzimaści, dla žanatych mužčyn — zhodu žonki na źmienu proźvišča. Da ŭsiaho hetaha treba było apłacić hierbavy zbor.
U Biełarusi źviestki ab źmienie proźviščaŭ drukavalisia va ŭradavaj haziecie — «Viestki CVK BSSR». Paśla zakančeńnia dvuchmiesiačnaha terminu z času apublikavańnia čałaviek mieŭ prava na ŭniasieńnie hetaj źmieny va ŭsie akty hramadzianskaha stanu.
«Pieražytki daŭniny»
Paśla vydańnia dekreta vialikaja kolkaść hramadzian nie praminuła im skarystacca, u tym liku i ŭ Biełarusi. Harbuz žadaŭ stać Vilenstovičam, Barynia — Kamarovym, Kłop — Maležykam, Kot — Ramašovym, Kazadojeŭ — Śmirnovym, Kasabruchaŭ — Darskim. Pryčym u zajavach možna sustreć abhruntavańni pieramieny proźvišča. Naprykład: «Ličačy svajo proźvišča Kuciełaj zusim nie miłahučnym, jakoje abražaje čałaviečy honar i źjaŭlajecca pieražytkam ciomnaj daŭniny, prašu ab jaho pieramienie i prysvajeńni mnie proźvišča Lenski». Ci jašče: «Pryčyn nie ŭkazvaju, bo kožnamu zrazumieła, što nasić takoje proźvišča, jak Pieślak, nie asabliva pryvabna». I Pieślak prasiŭ aficyjna zrabicca Dniaprovym.
U studzieni 1922-ha ŭ CentraZAHS pastupiła zajava ad kursanta tearetyčnaj škoły avijacyi raboča-sialanskaha vajenna-pavietranaha fłotu RSFSR Uładzimira Ivanaviča Zaiančkoŭskaha, jaki pisaŭ:
«Byŭšy zapisany pry chryščeńni pa mietryčnych knihach i knihach departamienta Hieroldyi ŭradavaha sienata pad imiem, imiem pa baćku i proźviščam Uładzimiram Ivanavičam Zaiančkoŭskim z prysvajeńniem pravoŭ asabistaha hanarovaha hramadzianstva, ja chadajničaju ab pieramienie majho proźvišča, admaŭlajučysia ad usich prysvojenych mnie pravoŭ. Prašu dać mnie prava nasić proźvišča majho baćki Michaiła Alaksandraviča Dniaprova i nazyvacca Uładzimiram Michajłavičam Dniaprovym. Pryčyny, jakija mianie paklikali źviarnucca z vyšejaznačanym chadajnictvam, nastupnyja: 1. Ideałahičnaje i palityčnaje razychodžańnie z pohladami asob, jakija davali mnie proźvišča Zaiančkoŭskaha — ja pa pierakanańniach kamunist. 2. Budučy z małych hadoŭ z baćkam maim M. A. Dniaprovym i sychodziačysia ź im u pierakanańniach, žadajučy źviazać usio svajo žyćcio ź im, nie ŭdajučysia va ŭsie siamiejnyja i jurydyčnyja pryčyny i padrabiaznaści, jakija papiaredničali tamu, što mnie prysvojena proźvišča Zaiančkoŭski z usimi pravami, — ja prašu ab pieramienie jaho na sapraŭdy žadanaje mnie proźvišča Dniaprova».
Mianiali panskija mianuški
Lavoncij Siamionaŭ Chałajem prasiŭ pieramianić proźvišča na Vinahradaŭ. Jon pisaŭ:
«Nie žadajučy mieć staroje proźvišča, bo jano dadziena maim pradziedam pamieščykam-pryhońnikam u naśmiešku».
Takija śviedčańni pra nadańnie pamieščykami proźviščaŭ svaim pryhonnym u zajavach— sustrakajucca nie raz.
Voś, naprykład, list ad žychara pasiołka Brodaŭka Kiščyna-Słabadskoj vołaści Barysaŭskaha pavieta Minskaj hubierni Michaiła Michajłava Žuka i jaho svajakoŭ:
«Naš dziadula Fama Ihnaćjeŭ imienavaŭsia pa proźviščy Ažachoŭski, ale, budučy čałaviekam biednym, ale nie pryhonnym, trymaŭ nadzieł ziamli ŭ arendzie ad pamieščyka Aśviacimskaha, jaki zapatrabavaŭ ad jaho dakumienty i źničtožyŭ ich, prypisaŭ jaho da pryhonnych i pierajmienavaŭ proźvišča patomnaje Ažechoŭski na proźvišča Žuk. Z pryčyny niemiłahučnaści ciapierašniaha našaha proźvišča i žadańniem mieć svajo patomnaje proźvišča my prosim pierajmienavać naša proźvišča Žuk na naša patomnaje proźvišča Ažachoŭski».
Taksama sustrakalisia i takija vypadki, kali pieramienaj proźvišča žadali zaśviedčyć ustupleńnie ŭ rodnasnyja adnosiny.
«Z pryčyny biednaha stanu majho baćki, jaki maje čatyry dziesiaciny ziamli z usiakaj niaŭdobnaj i piać duš siamiejstva, ja z 1918 hoda pražyvaŭ u hramadzianina … Piatra Samuiłava Saviča ŭ jakaści syna, u jakoha ja zastajusia i na pastajannaje miesca žycharstva. Pa-hetamu prašu… pierapisać majo proźvišča, h. zn. zamiest Małaha dać proźvišča Savič».
Psieŭdanimy zamiest proźviščaŭ
Naroŭni z prostymi žycharami Biełarusi źmianiali proźviščy i viadomyja ludzi. Tak, naprykład, akcior, režysior, adzin z zasnavalnikaŭ biełaruskaha teatralnaha mastactva Jeŭścihniej Afinahienavič Radyjonaŭ-Dunajeŭ u śniežni 1923-ha źviarnuŭsia ŭ CentraZAHS. Jon pisaŭ:
«Prašu źmianić majo proźvišča Radyjonaŭ-Dunajeŭ na proźvišča Dunajeŭ-Mirovič, jakim ja karystajusia jak litaraturnym psieŭdanimam na praciahu 18 hadoŭ».
U lutym 1924-ha z zajavaj ab pieramienie proźvišča źviarnuŭsia saviecki vojenačalnik, udzielnik hramadzianskaj vajny Bžyškianc Haja Dźmitryjevič, jaki pisaŭ:
«Pad psieŭdanimam Haj ja viadomy va ŭsioj historyi hramadzianskaj vajny i prysvoiŭ jaho z pačatku revalucyi, ale da hetaha času nie pravioŭ aficyjnaha afarmleńnia ŭ pieramienie proźvišča».
Biedny student Ćkuj
Pasłuha pa źmienie proźvišča kaštavała hrošaj, ale kali čałaviek nie moh zapłacić, u niekatorych vypadkach heta možna było zrabić biaspłatna. Niekatoryja hetym jaŭna złoŭžyvali. Tak, naprykład, hramadzianin Ćkuj da svajoj zajavy prykłaŭ pastanovu narodnaha sudździ 1-ha ŭčastka horada Minska, u jakoj paćviardžałasia niepłaciežazdolnaść da ŭpłaty naležnych zboraŭ ZAHSa. U pastanovie adznačałasia:
«Hr. Ćkuj Ivan jak biežaniec zakardońnik … u ciapierašni čas źjaŭlajecca studentam BDU, znachodzicca na biržy pracy biespracoŭnych, dapamohu nie atrymlivaje, majomaści nie maje, pabočnych zarobkaŭ taksama i žyvie na stypiendyju».
Heta dało mahčymaść Ćkuju źmianić proźvišča niekalki razoŭ na praciahu kastryčnika—śniežnia 1924 hoda. Pieršapačatkova jon źviarnuŭsia z prośbaj stać Volskim, ale 11 śniežnia, uziaŭšy šlub z hramadziankaj Husarenka A. S., pryniaŭ jaje proźvišča. A ŭžo 21 śniežnia jany aboje źviarnulisia ŭ CentraZAHS, kab źmianić proźvišča Husarenka na Volskaha i Volskuju.
Sustrakalisia i tyja, chto prahnuŭ pieramieny ŭsiaho imia. Naprykład, Liŭšyc Chaim-Šloma Jankieleŭ staŭ Lavickim Sałamonam Jakaŭlevičam. Albo jašče varyjant, datavany lipieniem 1923-ha:
«Žadajučy pieramianić svaju habrejskuju relihiju na pravasłaŭnuju, ja maju namier pryniać chryščeńnie i źmianić imia zamiest Bieńjamina — Vikiencij Mikałajevič i proźvišča zamiest Rysina — na Rusakoviča».
Z ustalavańniem tatalitarnaj sistemy ŭ SSSR svaboda pieramieny proźviščaŭ skončyłasia, choć farmalna dekret praciahvaŭ dziejničać. Ale dla atrymańnia dazvołu nieabchodna było ŭžo pradstavić sapraŭdy važkija arhumienty.
