30 hadoŭ tamu, 4 traŭnia 1980 hodu, pamior kiraŭnik Juhasłavii, adna z samych jaskravych palityčnych postaciaŭ XX stahodździa, kamunist, jaki kinuŭ vyklik Stalinu — Josip Broz Cita.
Žyćcio Cita čytajecca, jak pryhodnicki raman. Sałdat vojska Aŭstra‑ Vuhorščyny, vajennapałonny ŭ Rasiei, ahient Kaminternu, lider juhasłaŭskaj kampartyi, znakamity pravadyr partyzanskaha supracivu nacysckaj akupacyi, kiraŭnik paślavajennaj Juhasłavii.
Ale ci nia samy značny peryjad u bijahrafii Cita — šmathadovaje supraćstajańnie stalinskamu SSSR. Raskolina ŭ kamunistyčnym manalicie, jakuju sparadziŭ bunt Cita suprać «čyrvonaj» Maskvy, stała adnym z čyńnikaŭ kanca suśvietnaha kamunizmu.
Darečy, dośvied hetaha buntu i paźniejšaje paślastalinskaje balansavańnie Juhasłavii pamiž Uschodam i Zachadam — heta, jak ni dziŭna, mahčyma, toje, što realna zastałosia ad spadčyny pravadyra paślavajennaj Juhasłavii.
U 1948 hodzie zdavałasia, što prynamsi ŭ Eŭropie lubaja kraina maje tolki dva varyjanty — Uschod ci Zachad, kamunistyčny ci zachodni lahier.
Praŭda, byli peŭnyja asablivaści: Juhasłavija — ci nie adzinaja kraina Ŭschodniaj Eŭropy, kudy kamunizm paśla vajny pryjšoŭ nie na savieckich štychach, kamunistyčnyja pravadyry jakoj nie pryjechali ŭ abozie savieckich vojskaŭ. Cita byŭ sapraŭdnym lideram supracivu nacysckaj akupacyi,
partyzany Cita sami vyzvalili značnuju častku svajoj krainy.
Napačatku kanfliktu palityka balansu prahladałasia tolki ŭskosna. Dla Maskvy i ŭsiaho saclahieru Białhrad Cita byŭ zdradnikam i voraham, kiraŭnictva Juhasłavii nazyvałasia nie inakš, jak «bandaj palityčnych zabojcaŭ», praktykavalisia ŭsie metady — ad razryvu ekanamičnych adnosinaŭ da sprobaŭ zabić Cita. U adkaz maršał kinuŭ u lahiery kala 20 tysiač juhasłavaŭ — prychilnikaŭ savieckaj linii.
Dahetul nieviadoma, ci isnavali plany vajennaj intervencyi. Ale Juhasłavija rychtavałasia da hetaha. Mahčyma, heta i nia ŭratavała b, kali b na dapamohu Juhasłavii nie pryjšoŭ Zachad. Paradoks sytuacyi palahaŭ u tym, što režym Cita zastavaŭsia kamunistyčnym, z usimi jaho asablivaściami. Adnak Zachad pačaŭ dapamahać svajmu idealahičnamu vorahu, ale hieapalityčnamu sajuźniku.
Potym, paśla śmierci Stalina i narmalizacyi adnosinaŭ pamiž Juhasłavijaj i SSSR, palityka Białhradu stała ŭzoram balansavańnia ŭ čystym vyhladzie — supracoŭnictva i dystancyja ad abiedźviuch centraŭ planetarnaha supraćstajańnia dazavalisia takim čynam, kab zachavać samastojnaść.
Ciapierašnija lidery postsavieckich krain, jakija sprabujuć vybudoŭvać balans pamiž Zachadam i Maskvoj, faktyčna vystupajuć epihonami maršała.
A voś unutrypalityčnaja spadčyna Cita akazałasia razburanaja ŭsia, daščentu. Kraina, adrodžanaja im paśla vajny, spajanaja jahonaj charyzmaj, razvaliłasia z moram kryvi.
Juhasłaŭski sacyjalizm, značna bolš liberalny i hnutki, abrynuŭsia hetak ža, jak i jaho mienš liberalnyja analahi ŭ inšych krainach.
Pamiać Cita, maštabnaj asoby, hieroja vajny, nie vyklikaje praklonaŭ, jak pamiać inšych kamunistyčnych pravadyroŭ. Ale navat u samoj byłoj Juhasłavii jahony los — zabyćcio. Skončyłasia nia tolki jaho adzinaja kraina, jaho idealohija, skončyłasia i palityka balansavańnia: Słavienija — siabra NATO i Eŭraźviazu, letaś siabram NATO stała Charvatyja, intehracyja ŭ Eŭraźviaz — hałoŭnaja palityčnaja meta Serbii. Systema, stvoranaja vialikim čałaviekam, nienadoŭha pieražyła jaho samoha, balans, jaki vytrymlivaŭsia jaho rukoj majstra, źmianiŭsia vyrazna zroblenym vybaram.
Nie zakon, zrazumieła. Ale tak byvaje, pra što śviedčyć los maršała Cita.
