“Spadkajemcy ruskaj kultury” bajacca pierapisu
Z 21 traŭnia da 8 červienia ŭ Polščy projdzie ŭsieahulny pierapis nasielnictva. Heta adna z umovaŭ ustupleńnia Polščy ŭ Eŭraźviaz, i niekatoryja pytańni byli ŭklučanyja ŭ ankiety pa naŭprostym patrabavańni eŭrapiejskich čynoŭnikaŭ. U pryvatnaści, punkt “nacyjanalnaść”, što vyklikaŭ rozhałas siarod pradstaŭnikoŭ nacyjanalnych mienšaściaŭ Polščy.
Kiraŭnik Biełaruskaha hramadzka-kulturnaha tavarystva, pasoł polskaha Sojmu Jan Syčeŭski ličyć, što hetaje pytańnie toić u sabie vialikuju pahrozu. Jon spasyłajecca na słovy viadomaha polskaha palityka Andžeja Lepera, jaki zajaviŭ: mienšaści mohuć źjaždžać, kali im nie padabajecca ŭ Polščy. “Pryznańnie ŭ inšaj, niapolskaj nacyjanalnaści źviazanaje z ryzykaj, moža vyklikać pieraśled”, — kaža Syčeŭski. Naściarožylisia nie adnyja tolki biełarusy: biełastockaja hazeta “Niva” piša, što niamieckaja supolnaść taksama nia vieryć u abjektyŭnaść vynikaŭ pierapisu. Za prynaležnaść da niamieckaj nacyi ŭ Polščy kaliści možna było zastacca biaz pracy. “Ci nie pryviadzie ciapierašni pierapis da taho ž samaha?”
Pytańnie pra nacyjanalnaść stavicca ŭ Polščy ŭpieršyniu paśla pierapisu 1921 h. U tahačasnaj Polščy biełarusami siabie nazvali miljon piaćdziasiat tysiačaŭ čałaviek. Praź dziesiać hadoŭ u pierapisie pytańnie pra nacyjanalnaść było zamienienaje pytańniem pra rodnuju movu. Biełaruskuju nazvali rodnaj 900 tysiačaŭ hramadzianaŭ Polščy, a 700 tysiačaŭ nazvali svajoj rodnaj movaj “tutejšuju”. Pavodle źviestak pierapisu 1946 h., biełarusaŭ u Polščy, užo pazbaŭlenaj “kresaŭ uschodnich”, naličvałasia kala 200 tysiačaŭ.
Nasielnictva mała vieryć abiacańniam uładaŭ vykarystoŭvać kanfidencyjnyja źviestki tolki dla statystyki. Pradstaŭniki nacyjanalnych mienšaściaŭ bajacca nazvać svaju sapraŭdnuju nacyjanalnaść jašče j tamu, što nichto nia choča “vyłučacca”. Aŭtarka knihi pra biełaruskuju mienšaść u Polščy Alžbieta Čykvina kaža, što biełaruskaść u Polščy — jak styhmat: “Styhmatyzacyja źviazanaja z prynaležnaściu da hrupy, dla balšyni čužoj, inšaj i ŭ ahulnym razumieńni mienš vartaj”.
Tamu mnohija biełarusy mohuć zapisacca ŭ palaki. Kali raniej “palakami” zapisvalisia kataliki, dyk ciapier u Polščy źjavilisia “pravasłaŭnyja palaki”. Heta pieravažna moładź, jakaja atajasamlivaje nacyjanalnaść i hramadzianstva: “My žyviom u Polščy — značyć, my ŭsie palaki”.
Adzin z faktaraŭ, jakija admoŭna paŭpłyvajuć na ŭśviedamleńnie ŭłasnaj biełaruskaj nacyjanalnaści, — nizki aŭtarytet łukašenkaŭskaj Biełarusi ŭ ludziej siaredniaha i vysokaha dastatku ŭ Polščy.
Jak zaznačyŭ Viačasłaŭ Charužy ŭ biełastockim “Czasopisie”, pierapis “pakaža kolkaść biełarusaŭ nie pavodle nacyjanalnaści, ale pavodle nacyjanalnaj śviadomaści”.
Arkadź Šanski
