Paŭtara stahodździa litoŭskaj fatahrafii

U minuły čaćvier u budynku Vilenskaj ratušy było śviata. Tut prezentavali salidny albom — «Litoŭskaja fatahrafija da XXI stahodździa». Heta vialikaja i doŭhačakanaja padzieja dla krainy, dzie isnuje kult fotamastactva. Dzie ŭ padručnikach pa mastactvaznaŭstvie navat jość artykuły, pryśviečanyja tvorčaści litoŭskich fatohrafaŭ. A ŭ Vilenskaj mastackaj akademii čytajecca asobny kurs — fatahrafija.

Škoła litoŭskaj fatahrafii — unikalnaja źjava, i litoŭcy mocna ŭzialisia za jaje śćviardžeńnie. Prykładam tamu — try fotahalerei ŭ najlepšych punktach Vilni, štomiesiačny časopis «Vaizdas» (Vid) i vializny štohadovik Sajuzu fotamastakoŭ «Lietuvos fotografija: vakar ir siandien» (Litoŭskaja fatahrafija: učora i siońnia). A što kazać pra aŭtarskija fotaalbomy i katalohi, jakija vychodziać adzin za adnym navypieradki! Paprostu brakuje hrošaj, kab heta ŭsio nabyvać.

Litoŭskaja fatahrafija źjaviłasia tady ž, kali Paryž zajaviŭ ab tym, što moža zachavać vyjavu na srebranaj płaścincy. U tyja časy fatahrafija była ciesna źviazana z technikaj i chimijaj. Tamu pieršyja zdymki, jak pracy alchimika — majuć u sabie vodblisk cudu...

Hartajučy staronki albomu «Litoŭskaja fatahrafija da XXI stahodździa», možna sačyć za historyjaj Litvy, bačyć, jak mianialisia tradycyi j temy. Symbalična, što źjaŭleńnie hetaha falijantu adbyłosia ŭ hod, kali Sajuz fotamastakoŭ Litvy śviatkuje 70-ju hadavinu.

Składalnik albomu Stanisłavas Žvirhždas sam pryznany fatohraf, jon ciaham niekalkich hadoŭ uznačalvaŭ Sajuz fotamastakoŭ. S.Žvirhždasu daviałosia pierahledzieć tysiačy dahieratypaŭ, ambratypaŭ i pieršych fatazdymkaŭ, nia kažučy pra

sučasnyja. Z adabranaj tysiačy jon adkidaŭ i adkidaŭ pa adnym... Žvirhždas padkreśliŭ, što ŭ albom uvajšło tolki samaje, na jaho dumku, pryhožaje, što jość u litoŭskim fotamastactvie ad 1842 h., jakim datujecca pieršy źmieščany dahieratyp, i da našych časoŭ. Z najbolš značnych aŭtaraŭ — Korzan, Flery, Čurlonis. Pačatak XX st., viadoma ž, pradstaŭleny Bułhakam. Tut mnostva zdymkaŭ i aŭtaraŭ, jakija publikujucca ŭpieršyniu, ale bolšaść składajuć viadomyja i pryznanyja.

Vyjšaŭ falijant u vydaviectvie Rajmondasa Paknisa. Ideja stvaryć takuju knihu tam źjaviłasia jašče piać hadoŭ tamu. R.Paknis zrabiŭ pieršuju sprobu vydać albom razam z Fotasajuzam, ale apošni mieŭ svaje plany na inšaje vydańnie. Mo heta pajšło na karyść, bo ŭ vyniku kniha rychtavałasia i šlifavałasia biaź śpieški. Jana vyjšła jakraz da dziesiacihodździa z dnia zasnavańnia vydaviectva — takaja sabie radaść nievialičkaha kalektyvu. R.Paknis adznačyŭ, što «Litoŭskaja fatahrafija» vydadzienaja nia dziela prybytku, bo ŭ Litvie navat na samych šykoŭnych fotaalbomach jašče nichto nie zarablaŭ. Palihrafiju prafinansavaŭ Dabračynny fond dapamohi Saŭlusa Karosasa. Muzei j biblijateki, a taksama žyvyja aŭtary, čyje zdymki trapili ŭ vydańnie, pracavali biez hanararaŭ.

Falijant važyć amal try kilo i nadrukavany vielmi małym nakładam — 550 asobnikaŭ. Dobra, što navat «čorna-biełyja» zdymki nadrukavanyja ŭ poŭny koler, kab pieradać usie adcieńni, jakija na ich nanios čas.

Albom užo atrymaŭ pieršuju ŭznaharodu na litoŭskim štohadovym konkursie «Mastactva knihi».

Dzianis Ramaniuk