17 lipienia ŭ Biełaruskim PEN-centry adbyŭsia kruhły stoł, pryśviečany prablemie najaŭnaści dvuch varyjantaŭ pravapisu («narkamaŭki» dy «taraškievicy») i funkcyjanalnaści biełaruskaj movy.
Udzieł u im uziali doktar Jan Zaprudnik (Ńju-Jork), prafesar Hienadź Cychun, hałoŭny redaktar vydaviectva «Technalohija» Źmicier Sańko, redaktar hazety «Salidarnaść» Alaksandar Starykievič, kandydat filalahičnych navuk Juraś Bušlakoŭ, historyk Aleś Bieły, redaktar časopisu «Arche» Valer Bułhakaŭ i inš.
U isnavańni dvuch varyjantaŭ pravapisu, zaznačyŭ H.Cychun, niama ničoha strašnaha: jość krainy, dzie suisnujuć niekalki litaraturnych movaŭ, nia toje što varyjantaŭ. I dziaržaŭnaje ŭmiašańnie ci sproba hvałtoŭnaha vyrašeńnia prablemy nie daduć tut plonu. Inšaja reč, što ŭsio heta viadzie da ŭskładnieńnia moŭnaj sytuacyi, u vyniku čaho abyvaciel vybiraje «prosty varyjant» — pierachodzić na rasiejskuju. Ju.Bušlakoŭ akcentavaŭ uvahu na tym, što ŭ Biełarusi ŭsio ž isnuje adna litaraturnaja mova i dźvie pravapisnyja tradycyi. Vybar toj ci inšaj tradycyi nie taki istotny, jak ułasna čyścinia movy.
A.Starykievič vykazaŭ upeŭnienaść, što pravapisny raznaboj nie pieraškadžaje biełarusizacyi: «Z tym samym pośpiecham možna śćviardžać, što bieł-čyrvona-bieły ściah razburaje dziaržavu». A nabytki pieršaj pałovy 90-ch možna chutka adnavić pry źmienie dziaržaŭnaha kursu.
Poruč z dvuma varyjantami pravapisu, zaŭvažyŭ Ja.Zaprudnik, isnuje raznaboj i ŭ «taraškievicy». Nieabchodny zvod praviłaŭ, jaki ŭnifikavaŭ by roznyja pryvatnyja varyjanty. Ale pry hetym nia varta ź niepavahaj stavicca da nośbitaŭ «narkamaŭki»: «Siońnia lepiej mieć čałavieka, jaki piša «narkamaŭkaj», čym rusifikavanaha».
V.Bułhakaŭ narakaŭ, što ideolahi abodvuch varyjantaŭ pravapisu nie kantaktujuć mižsobku: «Pazycyi absalutyzujucca abodvuma bakami: ludziam zdajecca, što jany vałodajuć iścinaj u apošniaj instancyi». Na što zapiarečyŭ H.Cychun, pryvioŭšy prykłady dyfuzii abodvuch varyjantaŭ, leksyčnych, marfalahičnych dy inšych novaŭviadzieńniaŭ u «aficyjny» varyjant movy.
Nasupierak ćvierdžańniam balšyni A.Bieły zaznačyŭ, što nielha kazać adnaznačna pra marhinalizacyju biełaruskaj movy: «Pa radyjo ciapier značna bolej, čym raniej, čuvać pieśni pa-biełarusku. Hety trend u procilehły bok taksama isnuje, i jaho nielha nie zaŭvažać». Ja.Zaprudnik źviarnuŭ uvahu na toje, što ciapier padrastaje novaje pakaleńnie hramadzianaŭ Biełarusi — ludziej, jakija vyraśli ŭžo ŭ novaj dziaržavie: «Heta pakaleńnie palityčna śviedamych biełarusaŭ, navat kali jany i rasiejskamoŭnyja. Ale i rasiejskamoŭny biełarus budzie inšym praz dva pakaleńni».
Poŭnaja stenahrama «kruhłaha stała» budzie vydrukavanaja ŭ žnivieńskim numary časopisu «Arche».
Arkadź Šanski
