Charastvo na histaryčnym podyjumie
20 hod tamu ŭ vykryvalnickim filmie «Dakument R» žanočyja nožki kročyli pa ekranie i symbalizavali saboj razbeščany i varožy ŭsiamu prahresiŭnamu čałaviectvu buržuazny ład. Siońnia hetyja nožki špacyrujuć razam i zaklikajuć — u reklamnym roliku televizii — da konkursu na čarhovuju Mis. Pamiž hetymi padziejami — tektaničny zruch epoch. Mnohija kažuć, što charastvo — heta ŭłada. Ale čyja heta ŭłada, chto i kali jaje skarystoŭvaŭ?
Antyčnyja filozafy pahadžalisia, što z pryhožym čałaviekam čas bavić pryjamniej i na jaho źviartajuć bolej uvahi. Sučasnyja daśledčyki tolki paćviardžajuć, što pieknym ludziam praściej znajści pracu, a ŭ sudoch da ich staviacca pamiarkoŭniej.
Charastvo Aleny vyklikała Trajanskuju vajnu, a pieknata hietery Aspazii była i pryčynaju, i apraŭdańniem skandału z Perykłam.
Ale ŭłada žanočaha charastva była vyniatkam u antyčnaj hijerarchii, dzie rej va ŭsim vioŭ mužčyna. Tak što etalonam pryhažości ličyłasia zusim nie dziaŭčyna, a hodny junak. Alimpijady byli tahačasnymi konkursami pryhažości. Cieły byli mužčynskimi. Uvachod na śviaty žančynam byŭ zabaronieny.
Atenski farsun Alcybijad pryciahvaŭ dziaŭčatak, a mužčyny kidali dziela jaho žonak. Ale kali pieršy pryhažun vyrašyŭ zalacacca da virłavokaha Sakrata, mudraca ź cielpukavatym tvaram i vializnym iłbom, to atrymaŭ afront. Stary i chitry Sakrat šanavaŭ uładu inšuju — i addavaŭ pieravahu razumovym praktykavańniam.
A Juli Cezar, jaki j sam nia byŭ etalonam cnatlivaści, vyvodziŭ svajo imperskaje pachodžańnie ad Venery, što dadatkova ŭzakońvała jahonuju ŭładu. Ale ŭłada rymskich bahoŭ nie pašyrałasia na jahonuju kachanku Kleapatru, jakaja i zaviaršyła svajo žyćcio ŭ abdymkach z kobraju.
Dzieva Maryja, Rahnieda i Eŭfrasińnia
Pryhažość Siaredniaviečča — heta cnatlivaja pieknata dzievy Maryi. Abrazy padkreślivajuć duchoŭny pačatak, vielizarnyja vočy pracinajuć viernika. Cieła, ahornutaje šatami, nie naležyć hetamu śvietu.
U Biełarusi žanočaje charastvo, jakoje nia zdolny prysabiečyć i skarystać śviet, pieratvarajecca va ŭładu — duchoŭnuju i dziaržaŭnuju.
Žycii padkreślivajuć pieknatu kniazioŭny Pradsłavy, jakaja nie pažadała addać svajo charastvo na abmien pamiž tutejšymi mužčynskimi rodami. U vyniku naradziłasia Eŭfrasińnia, niaviesta Chrystova, ułada jakoj nie źnikaje j siońnia.
Pra pieknatu Rahniedy letapisy maŭčać, ale možna mierkavać, što jana była davoli vysoka acenienaja Ŭładzimieram (uviersie — karcina mastaka XVIII st. Antona Łasienki «Ŭładzimier pierad Rahniedaj»). Praŭda, pieknata hetaja tak i nie była im napoŭnicu prysabiečanaja, pra što śviedčyć i sproba zabojstva kniazia.
Niekatoryja złyja jazyki razhladajuć Rahniedu ŭ jakaści tahačasnaj Larety Babet, žančyny-mściŭcy, jakaja źbirałasia pazbavić muža nia stolki žyćcia, kolki vielmi važnaha orhana, — ale heta sučasnyja nizkija plotki.
Va ŭsialakim razie, žanočaja pieknata Rahniedy jość aŭtanomijaj i admysłovym śćviardžeńniem dziaržaŭnaści, jakaja naradžałasia j uzmacniałasia na biełaruskich ziemlach.
Ale i Rahnieda, i Eŭfrasińnia znachodziacca ŭ zasieni dzievy Maryi, i niezdarma padańni kažuć, što Rahnieda pry kancy žyćcia syšła ŭ manastyr.
Advarotnym bokam «maciarynskaj cnatlivaści» źjaŭlajecca viedźma — ale tolki ŭ časy Renesansu viedźma zaniała svajo pačesnaje miesca.
Dekameron, viedźmy i Mona Liza
Pad kaniec Siaredniaviečča adbyŭsia vybuch viadźmarskich pracesaŭ. Inkvizytary Špenhler i Insystorys bačyli viedźmu ŭ kožnaj pieknaj žančynie i ŭ vyšukoŭniku «Maleforum Magneficarum» davali padrabiaznyja instrukcyi, jak jaje katavać.
A ŭ ramanie Bakača «Dekameron» junaki i dziaŭčaty chavalisia ad pošaści j raspaviadali eratyčnyja historyi. Cieła nabyło płoć, pažadu, pačućci — i akreślenuju indyvidualnaść.
Vybuch syfilisu, abortaŭ, alchimii — a na pavierchni praparcyjnaja pieknata vyjavy.
Patajemnaja ŭśmieška Mony Lizy chavaje ŭ sabie harmoniju j uśmiešku Pryrody, ale pilny doktar Frojd zaŭvažyŭ u joj aŭtapartret Leanarda i vyčvarny mužčynski pozirk.
Śviataja Tereza ŭ ekstazie
Carkva nie mahła abminuć płocievaj raźniavolenaści, ale nadała joj charaktar relihijnaha fanatyzmu. Ekstaz śviatoj Terezy Larenca Bernini, uračysta vystaŭleny ŭ chramie, jość samym nieprychavanym i najlepšym arhazmam usich časoŭ i narodaŭ. Zahruvaščanaje skamiečanymi šatami cieła łunaje na vobłaku, zroblenym z kamieniu. Takoje spałučeńnie niespałučalnaha zvyčajnaje dla baroka.
U Biełarusi była svaja madel baročnaj pryhažości: dziaŭčynka pavinna była być blandynkaj, zołatavałosaj, ale z čornymi vačyma. Tonkaja talija, u adroźnieńnie ad rubensaŭskich madelaŭ, abaviazkovaja.
Poŭnaściu hety artykuł možna pračytać u papiarovaj i pdf-versii "Našaj Nivy"
Andrej Rasinski
