Kali čytaješ apazycyjnyja vydańni, mižvoli prychodziš da dumki, što ŭ Biełarusi chutka adbuducca prezydenckija vybary, i nia ŭ 2006-m hodzie, jak praduhledžana Kanstytucyjaj, a, prynamsi, praź jakija paŭhodu. Što i kazać, vybary zaŭsiody byli j jość vielmi papularnaj temaj razmoŭ — taksama jak nadvorje i sport.A paśla vybaraŭ va Ŭkrainie šerahi biełaruskich palitykaŭ i navat zazvyčaj dalokich ad palityki lu¬dziej uvohule achapiła niejkaja eŭfaryja. Takoje ŭražańnie, što praz kolki dzion na płošču Niezaležnaści vyjduć sto tysiač čałaviek i ŭ Biełarusi pačniecca «šypšynavaja revalucyja».
Pamiž inšaha, kali ŭžo šukać paralelaŭ i symbalaŭ u praciah «ružovaj» revalucyi ŭ Hruzii j «aranžavaj» va Ŭkrainie, dyk u Biełarusi heta pavinna być nia kvołaja vałoška (jak niechta zaŭvažyŭ, u pryncypie ž, pustazielle), a šypšyna. Hetaja raś¬lina nia tolki pryhožaja, apietaja ŭ pieśniach i lehiendach, ale i maje šypy dy ŭparty, žyćcialubny charaktar. Da taho ž, vyjava šypšyny prysutničaje ŭ eŭrapiejskaj hieraldyčnaj tradycyi. Ale ciapier u nas tema hutarki dalokaja ad bataniki dy hieraldyki.
Adzin z palityčnych «letucień¬nikaŭ» nazvaŭ užo navat datu biełaruskaj revalucyi — 25 sakavika 2005 hodu (a što, źbieh ličbaŭ vy¬hladaje pryvabna z hledzišča numeralohii…). A pierad tym pali¬tyk nadrukavaŭ u svajoj knizie poŭ¬ny śpis revalucyjaneraŭ, jakija zojmuć adpaviednyja vysokija dziaržaŭnyja pasady adrazu paśla pieramohi. Pakul što, praŭda, hetym śpisam pilna zacikaviłasia tolki prakuratura. Dla astatnich heta zastałosia čymści nakštałt humarystyčnaj čytanki.
Zastałosia tolki znajści nacyjanalnaha śviadomaha charyzmatyčnaha lidera, vakoł jakoha zhodny zhurtavacca partyi j šyrokija narodnyja masy. Ironija tut, zrešty, niedarečy. Nasamreč lidery palityčnych partyj adnojčy dakazali, što jany mohuć admovicca ad ułasnych ambicyjaj i padtrymać adzinaha kandydata na vybarach. Čamu hetym kandydatam na minułych vybarach akazaŭsia Hančaryk, a nia Domaš — inšaje pytańnie. Krytykavać kahości pastfaktum — sprava lohkaja, ale marnaja.
Tym nia mienš, mižvoli prychodzić dumka, što były kiraŭnik vobłaści Domaš nia byŭ dosyć vyraznaj alternatyvaj byłomu prafsajuznamu bosu. Abodva, pry ŭsioj vonkavaj adroznaści, nie ciahnuli na rolu nacyjanalnaha lidera. Na takuju rolu padyšoŭ by, chutčej za ŭsio, Paźniak…
Ale mnohija pamiatajuć, što, kali Paźniak pakidaŭ Biełaruś, dzie jamu, całkam mahčyma, realna pahražała niebiaśpieka aryštu, sytuacyja ŭ krainie jašče nie vyhladała nastolki zmročna, jak siońnia. Prynamsi, heta adbyłosia jašče da źniknieńnia viadomych palitykaŭ. U 2001 hodzie mahčymaść udziełu Paźniaka ŭ vybarach usurjoz navat nie razhladałasia. Va ŭsialakim vypadku, mocnaj prapahandysckaj kampanii ŭ jaho padtrymku nie było.
Što ž adbyłosia ciapier? Niaŭžo sam Paźniak i jaho prychilniki raptam pavieryli, što ŭ Biełarusi ŭžo jość ci ŭ najbližejšy čas mohuć uźniknuć umovy, pa-pieršaje, dla biaśpiečnaha viartańnia lidera KCHP BNF na radzimu i, pa-druhoje, dla taho kab sabrać nieabchodnuju kolkaść podpisaŭ za jaho vyłučeńnie ŭ prezydenty? Niaŭžo pośpiechi ŭkrainskich palitykaŭ nastolki ŭrazili chryścijanskich demakrataŭ, što jany stracili ŭsialakaje pačućcio realnaści? A mo jany raźličvajuć, što Buš-małodšy pry idealahičnaj padtrymcy Kandalizy Rajs zachoča ŭvajści ŭ historyju vyzvalicielem Biełarusi ad tyranii dy raptam uviadzie na jaje terytoryju akupacyjnyja vojski, pad nahladam jakich i adbuducca demakratyčnyja vybary — jak u Iraku?
Kali ž havaryć surjozna, dyk vidavočna, što inicyjatyva z vyłučeńniem Paźniaka ŭ prezydenty moža być vyklikana jakimi chočaš pryčynami, tolki nie realnym namieram palityka balatavacca na vybarach. Bo nasamreč heta aznačała b najpierš nieabchodnaść viartacca. Prytym havorka idzie nia stolki pra fizyčnaje viartańnie, kolki pra… virtualnaje. Pra viartańnie ŭ medyjnuju prastoru. Toje, što Paźniak staŭ pry žyćci sapraŭdnaj lehiendaju biełaruskaha nacyjanalna-vyzvalenčaha ruchu (mnie ŭžo davodziłasia pra heta pisać raniej), nitrochi nie spraščaje zadačy dla jaho i jahonych prychilnikaŭ. Naadvarot, treba budzie davodzić, što novy (dobra zabyty «stary»?) Paźniak i jość taja samaja lehienda (a jana ŭ kožnaha moža być svaja) i što jahony vobraz adpaviadaje tamu idealnamu vobrazu, jaki skłaŭsia vakoł lidera BNF na pačatku 1990-ch hadoŭ minułaha stahodździa. Inšymi słovami, być realnym palitykam — nia toje samaje, što być žycharom niejkaha ŭmoŭnaha Alimpu, dzie žyvuć adny tolki bahi i hieroi. Dy jašče kali hety «Alimp» znachodzicca pa-za miežami krainy…
Ale ŭ Paźniaka jość adna vielmi važnaja pieravaha. Jaje možna razhladać i jak zahanu, bo viadoma, što čałaviečyja vartaści — heta praciah zahan i naadvarot. Ja maju na ŭvazie niepachisnuju vieru Paźniaka ŭ siabie, va ŭłasnuju charyzmu i mahčymaść pieramohi. Takaja ž jakaść, biezumoŭna, była j jość taksama ŭ Łukašenki. Hetaj jakaści nie było ni ŭ Domaša, ni ŭ Hančaryka, niama jaje i ŭ pieravažnaj bolšaści inšych sučasnych dyj budučych kandydataŭ. Prynamsi, nie było dahetul. Ale nie pra asabistyja jakaści kandydataŭ tut havorka. Možna znajści stanoŭčyja rysy i ŭ Labiedźki, i ŭ Milinkieviča, i ŭ Kołasa, i ŭ Parfianoviča…
Sprava ŭ tym, što ŭ narmalnaj hrama¬dzka-palityčnaj sytuacyi spabornictva pamiž roznymi demakratyčnymi palitykami roznaha kirunku było b absalutna narmalnaj źjavaj, a ich asabistyja jakaści adyšli b na druhi plan. Kudy bolš važnaje značeńnie mieła b papularnaść palityčnych partyj siarod nasielnictva, a taksama padtrymka ich z boku ŭpłyvovych pradprymalnickich i finansavych hrup. U Biełarusi, dzie palityčny teatar daŭno staŭsia «teatram adnaho aktora», usio, urešcie, vyrašać nia partyi i navat nie palittechnalohii, a maralna-valavyja jakaści adnaho abo niekalkich čałaviek, jakija znojduć u sabie siły j žadańnie kinuć vyklik režymu, razumiejučy, što jany staviać pry hetym na kartu ŭłasnaje žyćcio. Ni bolš i ni mienš.
Nia budziem chavać, što dla mnohich palitykaŭ kanservacyja isnujučaha stanovišča rečaŭ na ŭzroŭni 2002-ha hodu ŭ čymści vyhadnaja. Z adnaho boku, represii z boku režymu choć i ŭzmacniajucca — asabliva ŭ peryjad vybarčych kampanij, ale jany dahetul nia mieli nastolki tatalnaha charaktaru, kab pryvieści da zakryćcia partyj. Z druhoha boku, tyja ž represii dajuć mahčymaść apelavać da Zachadu z metaj atrymańnia maralnaj i materyjalnaj padtrymki svajoj dziejnaści. Składajecca paradaksalnaja sytuacyja — isnujučy režym daje partyjam i ich lideram jak by maralnuju indulhiencyju na dalejšaje bolš-mienš spakojnaje isnavańnie. Nia treba asabliva kłapa¬cicca pra pieramohu na vybarach — bo ŭsio adno ž zahadzia jasna, što demakratam na ich nikoli nie daduć pieramahčy. Važna tolki nahadvać čas ad času pra svajo isnavańnie, havaryć ab padrychtoŭcy da vybaraŭ, vyłučać kandydataŭ, stvarać vybarčyja kaa¬li¬cyi, bloki…
Ale takomu adnosna biesturbotnamu isnavańniu, vyhladaje, nadychodzić kaniec. Režymu bolš nie patrebny dekaracyi ŭ vyhladzie navat małamocnych partyj, dyktaturu ŭsio bolš razdražniaje sam fakt isnavańnia apazycyi ŭ jakim chočaš vyhladzie. Što ŭžo tut kazać pra niezaležnuju presu. Lohika režymu patrabuje ŭsio bolš poŭnaha i biezumoŭnaha padparadkavańnia adzinym praviłam, jakija dyktuje adzin čałaviek u dziaržavie.
Viadoma, Biełaruś nie źjaŭlajecca niejkaj unikalnaj krainaj u hetym planie. Možna suciašać siabie dumkaju, što j bolš žorstkija dyktatury ŭ historyi skančalisia parazaju.
Ale trahizm sytuacyi palahaje ŭ tym, što momant, kali čahości možna było damahčysia ŭ Biełarusi demakratyčnym šlacham, byŭ upuščany. I palityki, jakija mahli dy abaviazany byli niešta zrabić dla svabody Biełarusi, ale nie zrabili hetaha praź niejkija abjektyŭnyja i subjektyŭnyja pryčyny, siońnia ŭžo prosta nia ŭ stanie zrabić ničoha bolš. U Biełarusi, chočam my taho ci nie, nastaje inšaja epocha, jakaja patrabuje zusim inšych ludziej — ludziej, ja paŭtarusia, zdolnych śviadoma, a nie za hrošy j słavu procistajać dyktatury. Takija ludzi nie vyroščvajucca ŭ inkubatarach, a tym bolš na zamiežnych seminarach dla maładych palitykaŭ. Mnohija z «maładych palitykaŭ» za apošnija hady sastarylisia, navat nie zaŭvažyŭšy hetaha.
Moža być, novyja (sapraŭdy novyja, a nia dobra zabytyja staryja) lidery ŭžo naradzilisia ci navat žyvuć siarod nas… Pažyviom — ubačym.
U Biełarusi, jak i ŭ Rasiei, treba žyć doŭha.
