Sudak — nia tolki adna z najbolš kaštoŭnych našych rybaŭ, ale i adna z najpryhažejšych. Heta vielmi hracyjoznaja j dužaja istota.
U niečym sudak padobny da akunia: zialona-siniaja afarboŭka śpiny pierachodzić zialona-aliŭkavymi pałosami ŭ brunatnyja plamy na załacista-biełym brušku. Dziela palaŭničaj paśpiachovaści Boh padaryŭ hetaj rybinie čatyry ikły pamiž zuboŭ. Jak i dva śpinnyja płaŭniki, ikły ŭ sudaka — jaho vyraznaja prymieta.
Vysokija smakavyja j pažyŭnyja jakaści sudaka viadomy zdavion. Hetuju rybu šanujuć va ŭsich krainach našaha kantynentu. Najaŭnaść sudaka ŭ našych vodach nie zabyvalisia adznačyć i siaredniaviečnyja aŭtary chronik Maciej ź Miachova dy Michałon Lićvin, i litaratary Novaha času — naprykład, Juzaf Krašeŭski dy Pavał Špileŭski, nia kažučy ŭžo pra roznych inšych padarožnikaŭ dy admysłoŭcaŭ. I nasamreč, niekali sudak byŭ adnoj z najbujniejšych rybaŭ na našych abšarach. Ichtyjolahi ličać narmalnymi sudakoŭ masaj u 20 kh i daŭžynioj 120 sm. Niekali hetaja ryba była zvyčajnaj na biełaruskim stale. Ale da siońnia jaje kolkaść strašenna źmienšyłasia. Kali ŭsiaho jašče 20 hadoŭ tamu ličyŭsia narmalnym zakonny dziaržaŭny ŭłoŭ sudaka ŭ Biełarusi pad 350 centneraŭ, to siońnia jon navat nie traplaje ŭ statystyku.
Pryčyny tut dźvie. Najpierš praz budaŭnictva płacinaŭ na rekach spynilisia mihracyi sudaka ŭ Bałtyjskaje j Čornaje mory, adkul jon niekali ŭ niejmaviernaj kolkaści padymaŭsia ŭ centar Eŭropy. Darečy tut skazać, što mihrujučyja sudaki paŭdniovaha prymorja značna bolšyja pa pamierach u paraŭnańni ź miascovymi, asiełymi formami sudaka ŭ našych rekach dy aziorach.
Druhaja pryčyna skaračeńnia kolkaści hetaje kaštoŭnaje ryby — niekantralavanaje rybałoŭstva. Sudak u Biełarusi vyśpiavaje dla razmnažeńnia tolki na čaćviorty-piaty hod žyćcia (heta ŭdvaja daŭžej, čym u Pryčarnamorji). Za hety čas jon vyrastaje pad 40 sm, što j jość minimalna dazvolenym pamieram dla ŭłovu. Ale chto z vudaloŭ biare na raku liniejki ci ruletki? Takim čynam, sudak paprostu nie paśpiavaje ŭ nas uznaŭlacca. Pamnožcie heta na paŭsiudnaje zabrudžvańnie vadajomaŭ — i lohka možacie sprahnazavać, što nieŭzabavie biełaruski sudak budzie žyć užo na staronkach Čyrvonaje knihi.
Poŭny varyjant artykułu čytajcie ŭ papiarovaj i pdf-versii hazety "Naša Niva"
Sudak pa-radziviłaŭsku
(z «Encyklapedyi štuki kulinarnaj» H. Šymanderskaj)
Adzin sudak (2 kh), dźvie cybuliny, adna morkva, zialeniva piatruški, sieldereju, adzin laŭrovy list, paŭtary šklanki biełaha stałovaha vina, sok i ciortyja łupiny adnaho limona, dźvie łyžki panirovačnych sucharoŭ, try łyžki muki, 100 h aleju, 400 h šampińjonaŭ.
Try jaječnyja žaŭtki, adna-dźvie łyžki biełaha vina, adno jajka, 100 h rakavych šyjek ci krevetak, adna miakkaja bułka, sol, pierac.
Na šeść—vosiem porcyj marynavańnie — 30—40 chvilin, hatavańnie — adna hadzina, kipiačeńnie — 15—20 chvilin.
Padrychtać sudaka — abskrebci, razabrać, vyniać vantroby i ščelepy. Adsiačy hałavu, chvost i płaŭniki, razrezać rybinu ŭzdož chrybta, dastać file, abdzierci skuru. File apyrskać limonnym sokam i pakinuć na paŭhadziny ŭ chałodnym miescy. Aharodninu ababrać, pamyć, pakłaści ŭ kastrulu, zalić dźviuma šklankami kipniu i hatavać kala 30 chvilin na nievialikim ahni. Ulić vino, dadać hałavu, chvost, płaŭniki, chrybiet z kaściami i skuru, a taksama laŭrovy list, sol, pierac i ciortyja łupiny limona, hatavać 20 chvilin. Pracadzić praz drobnaje sita ci marlu. Z chvastavoj i bakavoj častak file adrezać 200 h miasa, pieramiašać ź dźviuma łyžkami sucharoŭ, łyžkaj muki i łyžkaj masła da atrymańnia adnarodnaj masy. Ubić jajka, staranna sfarmavać, dabavić na smak sol i pierac (kali masa zanadta redkaja, dabavić sucharoŭ). Vilhotnymi dałoniami sfarmavać nievialikija katlety, ukačać u muku, apuścić u kipiačy advar, hatavać 2—3 chviliny paśla ŭspłyvańnia. Vyniać apałonikam, a advar znoŭ uskipiacić. Pamytyja i vysušanyja šampińjony parezać na skryločki i zasmažyć u alei (2 łyžki). Rybina file razrezać na vosiem adnolkavych porcyj, apuścić u advar i hatavać 10—15 chvilin na nievialikim ahni.
Zhatavanuju rybu aściarožna dastać apałonikam, vykłaści na nahretaje bluda, trymać u ciaple. Advar kipiacić da toj pary, pakul nie zastaniecca kala 2 šklanak, zatym pracadzić praź sita. Alej, jaki zastaŭsia, adtapić u pasudzinu, dabavić muku, atrymanuju masu razbavić achałodžanym rasołam z rybiny i hatavać na małym ahni, pamiešvajučy, pakul soŭs nie zahuścieje. Dabavić šampińjony, katlety i rakavyja šyjki (krevetki). Padahravajučy na małym ahni, zapravić sollu i piercam, źniać z ahniu i ablić raźmiašanymi ŭ łyžcy biełaha vina jaječnymi žaŭtkami. Miakkuju bułku parezać na vosiem adnolkavych łustaŭ, absmažyć na haračaj patelni. Hatovaje file pakłaści na hrenki i palić soŭsam.
